bencede
New member
Kadınların toplumdaki statüsü antropolojide uzun vakittir ilgi çeken bir husus. Yaygın inanışın tersine, araştırmalar ataerkilliğin her vakit hakim olmuş “doğal düzen” olmadığını gösteriyor.
Ataerkillik (patriyarki), soyda babayı temel alan ve ailede çocukları baba soyuna mal eden, toplumda ve idarede adamların güç sahibi olduğu, bayanların sıklıkla dışta tutulduğu nizamı tabir ediyor.
Ancak bayan başkanlar ve anaerkil toplumlar da her vakit var olmuştur.
Avcı-toplayıcı topluluklar, en azından sonrasındasındaki öteki toplumsal sistemlere kıyasla nispeten eşitlikçi olarak bedellendiriliyor.
Peki, ataerkillik nasıl ortaya çıktı ve hangi şartlarda son bulabilir?
adamların zenginleşmesi
Üreme, evrimin temelini oluşturur. Lakin evrime uğrayan yalnızca vücutlarımız ve beyinlerimiz değildir; davranışlar ve kültürler de doğal seçilimin eserleridir. Örneğin, erkekler kendi üreme kapasitelerini en üst seviyeye çıkarmak için çoklukla bayanları ve onların cinselliğini denetim etmeye çalışmıştır.
Çoğu avcı-toplayıcıda olduğu üzere, maddi zenginliğin fazlaca az olduğu ya da hiç olmadığı göçebe toplumlarda, bayanlar bir birlikteliği sürdürmeye zorlanamaz. Bayan ve partneri, kendi akrabaları, erkeğin akrabaları ya da öbür beşerlerle birlikte yaşayabilir. Durumundan şad değilse o beraberlikten ayrılabilir.
Ama çocukları var ise bu adımı atmayabilir, çünkü babanın bakımı da çocukların gelişmenine ve hatta hayatta kalmalarına yardımcı olur. bir daha de bayan diğer bir yere gidip akrabalarıyla yaşayabilir ya da yeni bir eş bulabilir.
Bazı bölgelerde 12.000 yıl kadar evvel tarımın ortaya çıkması bu durumu değiştirdi. Nispeten sıradan bir ekim-dikim bile, eseri korumak için yerleşik kalmayı gerektiriyordu. Yerleşim, küme içi ve kümeler ortası çatışmaların artmasına niye oldu. Örneğin, Venezuela’daki yarı göçebe hayat süren Yanomamo yerlileri, korunaklı kümeler halinde yaşıyordu; komşu kümelere baskınlar ve “eş kaçırma” hayatlarının bir kesimiydi.
Hayvancılığın geliştiği yerlerde mahallî halk hayvan sürülerini baskınlardan korumak zorunda kalmış ve bu da savaşlara yol açmıştı. Bayanlar daha zayıf fizikî yapıları niçiniyle savaşta erkekler kadar başarılı olmadıklarından, bu rol giderek erkeklere düştü. Bu durum onların güç kazanmasını sağladı ve korudukları kaynakların yetki ve sorumluluğu onlara kaldı.
Nüfus artıp yerleşik sistem yaygınlaştıkça uyum meseleleri ortaya çıktı. Başkanların (genellikle erkek) savaşta ya da öbür biçimde topluluk faydasına harekette bulunmaları kimi durumlarda toplumsal eşitsizliğin ortaya çıkmasına yol açtı. Bu niçinle hem erkek birebir vakitte bayanlardan oluşan topluluk, sahip oldukları şeyleri müdafaalarına yardımcı olmaları karşılığında bu seçkinlere ekseriyetle tolerans göstermek durumunda kaldı.
Çiftçilik ve hayvancılık yaygınlaştıkça, artık temel olarak erkekler tarafınca denetim edilen maddi zenginlik daha da değerli hale geldi. Aile ortasında servet çatışmasını önlemek için akrabalık kuralları ve soy sistemleri daha resmi bir hal aldı ve evlilikler kontratlı hale geldi. Toprağın ve çiftlik hayvanlarının kuşaktan nesile aktarılması kimi ailelerin kıymetli bir servet edinmesini sağladı.
Çok eşlilik, tek eşlilik
Çiftçilik ve hayvancılıktan elde edilen zenginlik, adamların birden çok eşe sahip olmasını, epeyce eşliliği (poligami) mümkün kıldı. Buna karşılık, bayanların birden çok eşe sahip olması (poliandri) ender görülen bir durumdu. Birçok sistemde, çocuk doğurma konusunda daha üretken olmaları ve daha fazla ebeveyn bakımı yapmaları niçiniyle genç bayanlara talep fazlaydı.
Erkekler zenginliklerini genç bayanları çekmek için kullandılar. Erkekler, eşlerinin ailesine “başlık parası” ödeyerek rekabet ediyorlardı; bunun kararında güçlü erkekler fazlaca sayıda eşe sahip olurken kimi fakir erkekler bekâr kalabiliyordu.
ötürüsıyla, partnerleri için rekabet etmek üzere bu zenginliğe muhtaçlık duyanlar erkeklerdi (kadınlarsa üremek için gereken kaynakları kocaları aracılığıyla sağlıyorlardı). Ebeveynler torun sayılarını en üst seviyeye çıkarmak istiyorlarsa, servetlerini kızlarından fazla oğullarına bırakmaları daha mantıklıydı.
Bu da servet ve mülkün resmi olarak erkek soyundan geçmesine yol açtı. Bu bununla birlikte bayanların evlendikten daha sonra kocalarının ailesiyle bir arada konuttan uzakta yaşamaya başlamaları manasına geliyordu.
Kadınlar güç kaybetmeye başlamıştı. Toprak, çiftlik hayvanları ve çocukların erkeklere bağlı olmasıyla, bayanlar için boşanma neredeyse imkânsız hale geldi. Evlenmiş kızın anne ve babasına dönmesi, başlık parasının iadesini gerektireceğinden güzel karşılanmazdı. Ataerkillik artık uygunca yerleşmeye başlamıştı.
Kadınlar doğdukları konuttan ayrılıp eşlerinin ailesiyle yaşamaya başladıklarında, yeni hanelerinde fazla pazarlık gücüne sahip değillerdi. Birtakım matematiksel modellere nazaran, bayanların bu türlü dağılması ve öbür kümelerle savaşmanın yarattığı muhtaçlıklar adamların bayanlardan daha düzgün muamele görmesine yol açtı.
Erkekler savaş yoluyla akraba olmayan erkeklerle kaynaklar için rekabet etme fırsatına sahipken, bayanlar sırf hanedeki öbür bayanlarla rekabet etmişti. Bu iki niçinden ötürü, hem erkekler birebir vakitte bayanlar, bayanlara kıyasla erkeklere karşı daha fedakâr davranarak evrimsel açıdan daha büyük yararlar elde etmiş ve bu da adamların ayrıcalık sahibi bulunmasına yol açmıştı. Bayanlar esasen kendilerine karşı olan toplumsal cinsiyet önyargılarına uygun biçimde hareket ediyorlardı.
Bazı tarım sistemlerinde bayanlar daha fazla özerkliğe sahip olabiliyordu. Tarım topraklarının sonlu olduğu yerlerde, erkekler birden çok aileyi kaldıramayacağı için bu durum hayli eşliliği frenlemiş olabilir. Çiftçilik güç ve verimlilik arazi büyüklüğünden ziyade harcanan emeğe bağlı olduğundan, bayan emeği temel bir ihtiyaç haline gelmiş ve çiftler tek eşli beraberliklerde birlikte çalışmaya başlamışlardı.
Tek eşlilik nizamında, bir bayan varlıklı bir erkekle evlenirse, adamın tüm serveti bayanın çocuğuna kalır. ötürüsıyla bayanlar en âlâ kocaları bulmak için öbür bayanlarla rekabet halindedir. Bu durum, aile servetinin epeyce sayıda bayanın çocukları içinde paylaşıldığı fazlaca eşlilik için geçerli değildir, ötürüsıyla güçlü bir erkekle evlenmenin bayanlara sağladığı avantajlar sonludur.
Bu niçinle tek eşlilikte evlilik ödemesi epeyce eşliliktekinin zıddı istikamette gerçekleşir ve “çeyiz” formunu alır. Gelinin ebeveynleri damadın ebeveynlerine ya da çiftin kendilerine para verir.
Bugün Asya’nın büyük kısmında hala değerli olan çeyiz, ebeveynlerin kızlarının evlilik piyasasında başka bayanlarla rekabet etmesine yardımcı olma yoludur. Çeyiz kimi vakit bayanlara daha fazla yetki ve aile servetinin en azından bir kısmı üzerinde denetim sahibi olmasını sağlayabilir.
Ancak bunun dezavantajlı yanı da var; çeyiz enflasyonu kız çocuklarını ebeveynler için maliyetli hale getirebilir; kimi vakit de aslına bakarsanız kız çocuğu olan ailelerin kız bebeklerini öldürmesi ya da ihmal etmesi (ya da seçici kürtaj) üzere dehşetli sonuçlar doğurabilir.
Tek eşliliğin öbür sonuçları da oldu. Zenginlik hala erkek soyundan tek eşin çocuklarına geçtiğinden, erkekler bu çocukların kendilerine ilişkin olmasını sağlamak için ellerinden geleni yapıyorlardı. Servetlerini farkında olmadan öteki bir erkeğin çocuğuna yatırmak istemiyorlardı. Sonuç olarak bayanların cinselliği kuvvetli bir biçimde denetlenmeye başlandı.
Kadınları erkeklerden uzak tutmak ya da Hindistan’da olduğu üzere manastırlara yerleştirmek ya da Çin’de bayanların ayaklarını küçük tutmak için 2.000 yıldır devam eden bir gelenekle bağlamak bunun sonuçları olabilir. Kürtajın yasaklanması, cinsel alakaları potansiyel olarak maliyetli hale getirmekte, insanları evliliklere hapsetmekte ve bayanların meslek beklentilerini engellemektedir.
Anaerkil toplumlar
Servetin bayan soyundan geçmesi nispeten az olsa da bu tıp toplumlar mevcuttur. Bu bayan merkezli sistemlere, fizikî olarak rekabet edecek epeyce az zenginliğin olduğu marjinal ortamlarda rastlanır.
Örneğin, Afrika’da çeçe sineğinin sığır beslemeyi imkânsız kıldığı “anasoylu kuşak” olarak bilinen bölgeler vardır. Afrika’daki bu anasoylu sistemlerin kimilerinde, erkekler hanelerde değerli bir güç olmaya devam ediyor, lakin bayanları kocaları ya da babaları yerine ağabeyleri ve dayı/amcaları denetim etmeye çalışıyor. Lakin genel olarak bayanlar daha fazla güce sahiptir.
Uzun seyahatler ya da Polinezya’daki tehlikeli okyanus balıkçılığı yahut kimi Amerikan yerli topluluklarındaki savaşlar üzere yüksek mevt riski niçiniyle adamların birçok vakit olmadığı toplumlarda da anaerkilliğe rastlanır.
Anaerkil sistemdeki bayanlar çocuk yetiştirmek için çoklukla kocalarından çok annelerinin ve kardeşlerinin dayanağını alırlar. Örneğin Çin’deki birtakım anasoylu kümelerde görüldüğü üzere, bayanlar tarafınca yapılan bu çeşit “ortak yetiştirme”, adamların haneye daha az yatırım yapmasına (evrimsel anlamda) yol açar; çünkü haneler yalnızca eşlerinin çocuklarını değil, akraba olmadıkları biroldukça hanımın çocuklarını da içeriyordur.
Bu durum evlilik bağlarını zayıflatır ve servetin bayan akrabalar içinde aktarılmasını kolaylaştırır. Ayrıyeten bu çeşit toplumlarda bayanlar cinsel açıdan daha az denetim altındadır, çünkü serveti denetim edip kızlarına aktaran bayanlar olduğu için babalık mutlaklığı daha az telaş konusudur.
Anasoylu toplumlarda hem erkekler tıpkı vakitte bayanlar hayli eşli olarak cinselliği yaşayabilir. Güney Afrika’nın anasoylu Himba’ları bu türlü meydana gelen bebeklerin en yüksek oranlarından birine sahiptir.
Bugün kentlerde bile, yüksek erkek işsizliği çoklukla daha bayan merkezli hayat düzenlemelerine yol açıyor; anneler çocuklarını ve torunlarını yetiştirmek için kızlarına yardım ediyor, fakat çoklukla izafî yoksulluk ortasında yaşıyor.
Ancak erkekler tarafınca denetim edilebilen maddi zenginliklerin oluşmasıyla, anasoylu sistemlerin ekseriyetle babasoylu sistemlere dönüşmesi kelam konusu olmuştur.
Dinin rolü
Burada özetlenen ataerkillik fikri dinin rolünü azımsıyor görünebilir. Dinler seks ve aile konusunda kuralcıdır. Örneğin, epey eşli evlilik İslam’da kabul edilirken Hıristiyanlıkta kabul görmez. Lakin dünya genelindeki farklı kültürel sistemlerin kökenleri yalnızca din ile açıklanamaz.
İslam MS 610 yılında, bu biçimdelar fazlaca eşliliğin yaygın olduğu hayvancılık yapan göçebe kümelerin yaşadığı bölgede (Arap yarımadası) ortaya çıkarken, Hıristiyanlık tek eşli evliliğin aslına bakarsanız norm olduğu Roma imparatorluğu ortasında ortaya çıktı. ötürüsıyla dini kurumlar bu çeşit kuralların uygulanmasına katiyen yardımcı olsa da, asıl sebebin dinler olduğunu sav etmek güç.
Nihayetinde, dini normların ya da rastgele bir normun kültürel mirası, asıl niçinleri ortadan kalktıktan epeyce daha sonra bile sert toplumsal önyargıları sürdürebilir.
Ataerkillik sona mı eriyor?
Normlar, tavırlar ve kültürün davranışlar üzerinde büyük bir tesiri olduğu bir gerçek. Vakit ortasında, bilhassa de etraf yahut iktisat üzere maddi şartlar değişirse, bunlar da değişebilir. Lakin kimi normlar vakit içinde yerleşik hale geldiğinden değişimleri yavaş olur.
Daha 1970’lerde İngiltere’de evli olmayan annelerin çocukları ellerinden alınarak Avustralya’ya gönderiliyordu (orada dini kurumlara yerleştiriliyor ya da evlatlık veriliyorlardı). Son vakit içinderda yapılan araştırmalar da, toplumsal cinsiyet eşitliğiyle övünen Avrupa ve Amerika toplumlarında bayanların otoritesine saygısızlığın hala ne kadar yaygın olduğunu gösteriyor.
aynı vakitte, toplumsal cinsiyet normlarının epey daha esnek hale geldiği ve ataerkilliğin dünyanın bir fazlaca yerinde bir hayli erkek ve bayan tarafınca beğenilen karşılanmadığı açık. bir epey kişi evlilik kurumunu sorguluyor.
Kadınlar için doğum denetimi ve üreme hakları, bayanlara ve bununla birlikte erkeklere daha fazla özgürlük sağlıyor. Çok eşli evlilik artık az olsa da, cinsellikte epey eşlilik pek yaygın ve muhafazakârlarca tehdit olarak algılanıyor.
Ayrıca, erkekler giderek daha fazla çocuklarının hayatlarının bir modülü olmak istiyor ve ailelerinin geçimini tek başına üstlenmek zorunda kalmamaktan mutlular. Bu niçinle birçoğu çocuk yetiştirme ve konut işlerinin yükünü paylaşıyor, hatta üstleniyor. Eş vakitli olarak daha fazla bayanın iş dünyasında kendinden emin bir biçimde değerli durumlara geldiğini görüyoruz.
Hem erkekler birebir vakitte bayanlar giderek daha fazla kendi servetlerini ürettikçe, eski ataerkillik bayanları denetim etmekte zorlanıyor. Kız çocuklarının örgün eğitimden eşit biçimde yararlanması ve iş fırsatlarının herkese açık olması halinde, ebeveynlerin erkek taraflı yatırım mantığı önemli biçimde sarsılacaktır.
Geleceği iddia etmek sıkıntı. Antropoloji ve tarih öngörülebilir ve doğrusal bir biçimde ilerlemez. Savaşlar, kıtlıklar, salgın hastalıklar yahut yenilikler her vakit kelam konusu olabilir ve hayatlarımız için öngörülebilir ve öngörülemez sonuçlar doğurur.
Ataerkillik kaçınılmaz değil. Dünyanın sıkıntılarını çözmemize yardımcı olacak kurumlara gereksinimimiz var. Lakin yanlış beşerler iktidara gelirse, ataerkillik bir daha gelişebilir.
Ataerkillik (patriyarki), soyda babayı temel alan ve ailede çocukları baba soyuna mal eden, toplumda ve idarede adamların güç sahibi olduğu, bayanların sıklıkla dışta tutulduğu nizamı tabir ediyor.
Ancak bayan başkanlar ve anaerkil toplumlar da her vakit var olmuştur.
Avcı-toplayıcı topluluklar, en azından sonrasındasındaki öteki toplumsal sistemlere kıyasla nispeten eşitlikçi olarak bedellendiriliyor.
Peki, ataerkillik nasıl ortaya çıktı ve hangi şartlarda son bulabilir?
adamların zenginleşmesi
Üreme, evrimin temelini oluşturur. Lakin evrime uğrayan yalnızca vücutlarımız ve beyinlerimiz değildir; davranışlar ve kültürler de doğal seçilimin eserleridir. Örneğin, erkekler kendi üreme kapasitelerini en üst seviyeye çıkarmak için çoklukla bayanları ve onların cinselliğini denetim etmeye çalışmıştır.
Çoğu avcı-toplayıcıda olduğu üzere, maddi zenginliğin fazlaca az olduğu ya da hiç olmadığı göçebe toplumlarda, bayanlar bir birlikteliği sürdürmeye zorlanamaz. Bayan ve partneri, kendi akrabaları, erkeğin akrabaları ya da öbür beşerlerle birlikte yaşayabilir. Durumundan şad değilse o beraberlikten ayrılabilir.
Ama çocukları var ise bu adımı atmayabilir, çünkü babanın bakımı da çocukların gelişmenine ve hatta hayatta kalmalarına yardımcı olur. bir daha de bayan diğer bir yere gidip akrabalarıyla yaşayabilir ya da yeni bir eş bulabilir.
Bazı bölgelerde 12.000 yıl kadar evvel tarımın ortaya çıkması bu durumu değiştirdi. Nispeten sıradan bir ekim-dikim bile, eseri korumak için yerleşik kalmayı gerektiriyordu. Yerleşim, küme içi ve kümeler ortası çatışmaların artmasına niye oldu. Örneğin, Venezuela’daki yarı göçebe hayat süren Yanomamo yerlileri, korunaklı kümeler halinde yaşıyordu; komşu kümelere baskınlar ve “eş kaçırma” hayatlarının bir kesimiydi.
Hayvancılığın geliştiği yerlerde mahallî halk hayvan sürülerini baskınlardan korumak zorunda kalmış ve bu da savaşlara yol açmıştı. Bayanlar daha zayıf fizikî yapıları niçiniyle savaşta erkekler kadar başarılı olmadıklarından, bu rol giderek erkeklere düştü. Bu durum onların güç kazanmasını sağladı ve korudukları kaynakların yetki ve sorumluluğu onlara kaldı.
Nüfus artıp yerleşik sistem yaygınlaştıkça uyum meseleleri ortaya çıktı. Başkanların (genellikle erkek) savaşta ya da öbür biçimde topluluk faydasına harekette bulunmaları kimi durumlarda toplumsal eşitsizliğin ortaya çıkmasına yol açtı. Bu niçinle hem erkek birebir vakitte bayanlardan oluşan topluluk, sahip oldukları şeyleri müdafaalarına yardımcı olmaları karşılığında bu seçkinlere ekseriyetle tolerans göstermek durumunda kaldı.
Çiftçilik ve hayvancılık yaygınlaştıkça, artık temel olarak erkekler tarafınca denetim edilen maddi zenginlik daha da değerli hale geldi. Aile ortasında servet çatışmasını önlemek için akrabalık kuralları ve soy sistemleri daha resmi bir hal aldı ve evlilikler kontratlı hale geldi. Toprağın ve çiftlik hayvanlarının kuşaktan nesile aktarılması kimi ailelerin kıymetli bir servet edinmesini sağladı.
Çok eşlilik, tek eşlilik
Çiftçilik ve hayvancılıktan elde edilen zenginlik, adamların birden çok eşe sahip olmasını, epeyce eşliliği (poligami) mümkün kıldı. Buna karşılık, bayanların birden çok eşe sahip olması (poliandri) ender görülen bir durumdu. Birçok sistemde, çocuk doğurma konusunda daha üretken olmaları ve daha fazla ebeveyn bakımı yapmaları niçiniyle genç bayanlara talep fazlaydı.
Erkekler zenginliklerini genç bayanları çekmek için kullandılar. Erkekler, eşlerinin ailesine “başlık parası” ödeyerek rekabet ediyorlardı; bunun kararında güçlü erkekler fazlaca sayıda eşe sahip olurken kimi fakir erkekler bekâr kalabiliyordu.
ötürüsıyla, partnerleri için rekabet etmek üzere bu zenginliğe muhtaçlık duyanlar erkeklerdi (kadınlarsa üremek için gereken kaynakları kocaları aracılığıyla sağlıyorlardı). Ebeveynler torun sayılarını en üst seviyeye çıkarmak istiyorlarsa, servetlerini kızlarından fazla oğullarına bırakmaları daha mantıklıydı.
Bu da servet ve mülkün resmi olarak erkek soyundan geçmesine yol açtı. Bu bununla birlikte bayanların evlendikten daha sonra kocalarının ailesiyle bir arada konuttan uzakta yaşamaya başlamaları manasına geliyordu.
Kadınlar güç kaybetmeye başlamıştı. Toprak, çiftlik hayvanları ve çocukların erkeklere bağlı olmasıyla, bayanlar için boşanma neredeyse imkânsız hale geldi. Evlenmiş kızın anne ve babasına dönmesi, başlık parasının iadesini gerektireceğinden güzel karşılanmazdı. Ataerkillik artık uygunca yerleşmeye başlamıştı.
Kadınlar doğdukları konuttan ayrılıp eşlerinin ailesiyle yaşamaya başladıklarında, yeni hanelerinde fazla pazarlık gücüne sahip değillerdi. Birtakım matematiksel modellere nazaran, bayanların bu türlü dağılması ve öbür kümelerle savaşmanın yarattığı muhtaçlıklar adamların bayanlardan daha düzgün muamele görmesine yol açtı.
Erkekler savaş yoluyla akraba olmayan erkeklerle kaynaklar için rekabet etme fırsatına sahipken, bayanlar sırf hanedeki öbür bayanlarla rekabet etmişti. Bu iki niçinden ötürü, hem erkekler birebir vakitte bayanlar, bayanlara kıyasla erkeklere karşı daha fedakâr davranarak evrimsel açıdan daha büyük yararlar elde etmiş ve bu da adamların ayrıcalık sahibi bulunmasına yol açmıştı. Bayanlar esasen kendilerine karşı olan toplumsal cinsiyet önyargılarına uygun biçimde hareket ediyorlardı.
Bazı tarım sistemlerinde bayanlar daha fazla özerkliğe sahip olabiliyordu. Tarım topraklarının sonlu olduğu yerlerde, erkekler birden çok aileyi kaldıramayacağı için bu durum hayli eşliliği frenlemiş olabilir. Çiftçilik güç ve verimlilik arazi büyüklüğünden ziyade harcanan emeğe bağlı olduğundan, bayan emeği temel bir ihtiyaç haline gelmiş ve çiftler tek eşli beraberliklerde birlikte çalışmaya başlamışlardı.
Tek eşlilik nizamında, bir bayan varlıklı bir erkekle evlenirse, adamın tüm serveti bayanın çocuğuna kalır. ötürüsıyla bayanlar en âlâ kocaları bulmak için öbür bayanlarla rekabet halindedir. Bu durum, aile servetinin epeyce sayıda bayanın çocukları içinde paylaşıldığı fazlaca eşlilik için geçerli değildir, ötürüsıyla güçlü bir erkekle evlenmenin bayanlara sağladığı avantajlar sonludur.
Bu niçinle tek eşlilikte evlilik ödemesi epeyce eşliliktekinin zıddı istikamette gerçekleşir ve “çeyiz” formunu alır. Gelinin ebeveynleri damadın ebeveynlerine ya da çiftin kendilerine para verir.
Bugün Asya’nın büyük kısmında hala değerli olan çeyiz, ebeveynlerin kızlarının evlilik piyasasında başka bayanlarla rekabet etmesine yardımcı olma yoludur. Çeyiz kimi vakit bayanlara daha fazla yetki ve aile servetinin en azından bir kısmı üzerinde denetim sahibi olmasını sağlayabilir.
Ancak bunun dezavantajlı yanı da var; çeyiz enflasyonu kız çocuklarını ebeveynler için maliyetli hale getirebilir; kimi vakit de aslına bakarsanız kız çocuğu olan ailelerin kız bebeklerini öldürmesi ya da ihmal etmesi (ya da seçici kürtaj) üzere dehşetli sonuçlar doğurabilir.
Tek eşliliğin öbür sonuçları da oldu. Zenginlik hala erkek soyundan tek eşin çocuklarına geçtiğinden, erkekler bu çocukların kendilerine ilişkin olmasını sağlamak için ellerinden geleni yapıyorlardı. Servetlerini farkında olmadan öteki bir erkeğin çocuğuna yatırmak istemiyorlardı. Sonuç olarak bayanların cinselliği kuvvetli bir biçimde denetlenmeye başlandı.
Kadınları erkeklerden uzak tutmak ya da Hindistan’da olduğu üzere manastırlara yerleştirmek ya da Çin’de bayanların ayaklarını küçük tutmak için 2.000 yıldır devam eden bir gelenekle bağlamak bunun sonuçları olabilir. Kürtajın yasaklanması, cinsel alakaları potansiyel olarak maliyetli hale getirmekte, insanları evliliklere hapsetmekte ve bayanların meslek beklentilerini engellemektedir.
Anaerkil toplumlar
Servetin bayan soyundan geçmesi nispeten az olsa da bu tıp toplumlar mevcuttur. Bu bayan merkezli sistemlere, fizikî olarak rekabet edecek epeyce az zenginliğin olduğu marjinal ortamlarda rastlanır.
Örneğin, Afrika’da çeçe sineğinin sığır beslemeyi imkânsız kıldığı “anasoylu kuşak” olarak bilinen bölgeler vardır. Afrika’daki bu anasoylu sistemlerin kimilerinde, erkekler hanelerde değerli bir güç olmaya devam ediyor, lakin bayanları kocaları ya da babaları yerine ağabeyleri ve dayı/amcaları denetim etmeye çalışıyor. Lakin genel olarak bayanlar daha fazla güce sahiptir.
Uzun seyahatler ya da Polinezya’daki tehlikeli okyanus balıkçılığı yahut kimi Amerikan yerli topluluklarındaki savaşlar üzere yüksek mevt riski niçiniyle adamların birçok vakit olmadığı toplumlarda da anaerkilliğe rastlanır.
Anaerkil sistemdeki bayanlar çocuk yetiştirmek için çoklukla kocalarından çok annelerinin ve kardeşlerinin dayanağını alırlar. Örneğin Çin’deki birtakım anasoylu kümelerde görüldüğü üzere, bayanlar tarafınca yapılan bu çeşit “ortak yetiştirme”, adamların haneye daha az yatırım yapmasına (evrimsel anlamda) yol açar; çünkü haneler yalnızca eşlerinin çocuklarını değil, akraba olmadıkları biroldukça hanımın çocuklarını da içeriyordur.
Bu durum evlilik bağlarını zayıflatır ve servetin bayan akrabalar içinde aktarılmasını kolaylaştırır. Ayrıyeten bu çeşit toplumlarda bayanlar cinsel açıdan daha az denetim altındadır, çünkü serveti denetim edip kızlarına aktaran bayanlar olduğu için babalık mutlaklığı daha az telaş konusudur.
Anasoylu toplumlarda hem erkekler tıpkı vakitte bayanlar hayli eşli olarak cinselliği yaşayabilir. Güney Afrika’nın anasoylu Himba’ları bu türlü meydana gelen bebeklerin en yüksek oranlarından birine sahiptir.
Bugün kentlerde bile, yüksek erkek işsizliği çoklukla daha bayan merkezli hayat düzenlemelerine yol açıyor; anneler çocuklarını ve torunlarını yetiştirmek için kızlarına yardım ediyor, fakat çoklukla izafî yoksulluk ortasında yaşıyor.
Ancak erkekler tarafınca denetim edilebilen maddi zenginliklerin oluşmasıyla, anasoylu sistemlerin ekseriyetle babasoylu sistemlere dönüşmesi kelam konusu olmuştur.
Dinin rolü
Burada özetlenen ataerkillik fikri dinin rolünü azımsıyor görünebilir. Dinler seks ve aile konusunda kuralcıdır. Örneğin, epey eşli evlilik İslam’da kabul edilirken Hıristiyanlıkta kabul görmez. Lakin dünya genelindeki farklı kültürel sistemlerin kökenleri yalnızca din ile açıklanamaz.
İslam MS 610 yılında, bu biçimdelar fazlaca eşliliğin yaygın olduğu hayvancılık yapan göçebe kümelerin yaşadığı bölgede (Arap yarımadası) ortaya çıkarken, Hıristiyanlık tek eşli evliliğin aslına bakarsanız norm olduğu Roma imparatorluğu ortasında ortaya çıktı. ötürüsıyla dini kurumlar bu çeşit kuralların uygulanmasına katiyen yardımcı olsa da, asıl sebebin dinler olduğunu sav etmek güç.
Nihayetinde, dini normların ya da rastgele bir normun kültürel mirası, asıl niçinleri ortadan kalktıktan epeyce daha sonra bile sert toplumsal önyargıları sürdürebilir.
Ataerkillik sona mı eriyor?
Normlar, tavırlar ve kültürün davranışlar üzerinde büyük bir tesiri olduğu bir gerçek. Vakit ortasında, bilhassa de etraf yahut iktisat üzere maddi şartlar değişirse, bunlar da değişebilir. Lakin kimi normlar vakit içinde yerleşik hale geldiğinden değişimleri yavaş olur.
Daha 1970’lerde İngiltere’de evli olmayan annelerin çocukları ellerinden alınarak Avustralya’ya gönderiliyordu (orada dini kurumlara yerleştiriliyor ya da evlatlık veriliyorlardı). Son vakit içinderda yapılan araştırmalar da, toplumsal cinsiyet eşitliğiyle övünen Avrupa ve Amerika toplumlarında bayanların otoritesine saygısızlığın hala ne kadar yaygın olduğunu gösteriyor.
aynı vakitte, toplumsal cinsiyet normlarının epey daha esnek hale geldiği ve ataerkilliğin dünyanın bir fazlaca yerinde bir hayli erkek ve bayan tarafınca beğenilen karşılanmadığı açık. bir epey kişi evlilik kurumunu sorguluyor.
Kadınlar için doğum denetimi ve üreme hakları, bayanlara ve bununla birlikte erkeklere daha fazla özgürlük sağlıyor. Çok eşli evlilik artık az olsa da, cinsellikte epey eşlilik pek yaygın ve muhafazakârlarca tehdit olarak algılanıyor.
Ayrıca, erkekler giderek daha fazla çocuklarının hayatlarının bir modülü olmak istiyor ve ailelerinin geçimini tek başına üstlenmek zorunda kalmamaktan mutlular. Bu niçinle birçoğu çocuk yetiştirme ve konut işlerinin yükünü paylaşıyor, hatta üstleniyor. Eş vakitli olarak daha fazla bayanın iş dünyasında kendinden emin bir biçimde değerli durumlara geldiğini görüyoruz.
Hem erkekler birebir vakitte bayanlar giderek daha fazla kendi servetlerini ürettikçe, eski ataerkillik bayanları denetim etmekte zorlanıyor. Kız çocuklarının örgün eğitimden eşit biçimde yararlanması ve iş fırsatlarının herkese açık olması halinde, ebeveynlerin erkek taraflı yatırım mantığı önemli biçimde sarsılacaktır.
Geleceği iddia etmek sıkıntı. Antropoloji ve tarih öngörülebilir ve doğrusal bir biçimde ilerlemez. Savaşlar, kıtlıklar, salgın hastalıklar yahut yenilikler her vakit kelam konusu olabilir ve hayatlarımız için öngörülebilir ve öngörülemez sonuçlar doğurur.
Ataerkillik kaçınılmaz değil. Dünyanın sıkıntılarını çözmemize yardımcı olacak kurumlara gereksinimimiz var. Lakin yanlış beşerler iktidara gelirse, ataerkillik bir daha gelişebilir.