bencede
New member
Milletlerarası Af Örgütü’nün (UAÖ) İsrail’in Filistinlilerin haklarını denetim ettiği tüm bölgelerde, Filistin halkına yönelik uygulamalarını detaylarıyla incelediği rapor, dünyanın biroldukça farklı noktasında ses getirdi. Milletlerarası Af Örgütü, bu raporda İsrail hükümetini Filistin halkına karşı resmen “apartheid” (sistemsel ayrımcılık) cürmü işlemekle suçladı. İsrail Dışişleri Bakanı Yair Lapid, rapor çabucak hemen yayımlanmadan ortasındaki suçlamaları reddederek UAÖ’yü taraflı olmakla, hatta “Yahudi aksiliğiyle” suçlamıştı.
Raporun içeriğini ve yayımlanmasına bağlı gelişmeleri T24’e kıymetlendiren UAÖ Türkiye Savunuculuk & İnsan Hakları Eğitim Program Yöneticisi Ruhat Akşener, Lapid’in yansısının “UAÖ’nün son derece sağlam ispatlara dayalı apartheid bulgularının yaratmış olduğu endişeyle ilintili olduğunu” söylemiş oldu. Akşener, ‘Yahudi’ karşıtlığı- yani antisemitizm suçlamasıyla ilgili olarak da, “İsrail halkı ya da Museviler değil ki, Filistinlilere yönelik apartheid uygulamasını yapan ve buna on yıllardır sistemli halde devam eden İsrail devleti, süregelen hükümetleri” değerlendirmesinde bulundu.
Daha evvel diğer çalışmalarda da İsrail’in ‘apartheid’ uygulamakla suçlandığını söz eden Akşener, UAÖ’nün raporunu bunlardan ayıran en kıymetli bulgulardan birini şu biçimde özetledi:
“Raporumuzda ulaşılan bulgulardan en dikkat çekeni, İsrail yetkililerinin ister İsrail’de, ister işgal altındaki Filistin topraklarında, ister öteki ülkelerde mülteci olarak, kendi fiili kontrolleri altında yaşayan tüm Filistinlilere karşı bir apartheid sistemini dayattığıdır”
Akşener, “Filistinlilerin onlarca yıldır bu kadar zulüm ve ihlale maruz kalmasının kıymetli sebeplerinden biri de milletlerarası toplumun yıllardır bu duruma karşı İsrail’e gösterdiği müsamaha ve tepkisizlik” dedi ve UAÖ’nün kampanyalarının yanı sıra kamu yönetimi nezdinde, milletlerarası toplumun da harekete geçmesi için çalışmalarını sürdüreceğini vurguladı.
Akşener’in T24’ün sorularına verdiği cevaplar şöyleki…
“İsrail’in Filistinlilere nasıl ‘aşağı bir ırksal grup’ olarak muamele ettiğini belgeliyoruz“
Öncelikle biraz raporun içeriği hakkında konuşalım. Size göre en çarpıcı bulgular ne oldu?
Raporumuz 4 yılı aşkın bir müddetde gerçekleştirilen epeyce kapsamlı çalışmalar kararında elde edilen bulgulara dayanarak belirtildi. Bu rapor için ayrımcı yasalar, siyasetler, uygulamalar, zorla tahliye, idari gözaltı, azap, hukuka muhalif öldürme, temel hak ve özgürlüklerin kısıtlanması üzere epeyce sayıda ihlali mercek altına aldık. İlgili İsrail mevzuatını, yönetmelikleri, askeri buyrukları, hükümet direktiflerini, İsrail Parlamento arşivi, ilgili imar ve planlama evraklarını, bütçeleri, mahkeme kararlarını, kamuya açık fazlaca sayıda belgeyi inceledik. Hem daha evvel kendi yaptığımız raporlar tıpkı vakitte epeyce sayıda farklı insan hakları kurumunun rapor bulgularını apartheid çerçevesinde inceledik, onlarca görüşme ve tanıklık dinledik, hukuk uzmanlarına ve danışmanlara danıştık. Milyonlarca Filistinlinin on yıllardır, her gün karşı karşıya kaldığı ızdırap ve ihlallerin temel sebebinin İsrail’in uyguladığı apartheid rejimi olduğunu, bütün bu bulgu ve delillere dayanarak saptadık. Raporumuzda İsrail’in Filistinlilere nasıl aşağı bir ırksal küme olarak muamele ederek, hakları üzerinde kontrol sahibi olduğunu, ayrımcılık uyguladığını ve onlara bu türlü baskı yaptığını belgeliyoruz.
elbette, dünyadaki değerli çatışma alanlarından biri olarak, daha evvel de bu bölgedeki ihlallere dair raporlar ve araştırmalar yayımlandı. Apartheid argümanı da fazlaca sayıda kurum, insan hakları savunucusu ve akademisyen tarafınca lisana getirildi. Lakin raporumuzda ulaşılan bulgulardan en dikkat çekeni, İsrail yetkililerinin ister İsrail’de, ister işgal altındaki Filistin topraklarında, ister öteki ülkelerde mülteci olarak, kendi fiili kontrolleri altında yaşayan tüm Filistinlilere karşı bir apartheid sistemini dayattığıdır. Bu açıdan, bu kadar geniş kapsamlı biçimde Filistinlilerin bir apartheid sistemine mahkum edildiği bulgusu, raporun evvelkilerden en ayırt edici özelliği.
1948’de İsrail’in kuruluşundan bu yana, İsrail devletinin siyaseti sistematik olarak Filistinlilere yönelik bir ayrımcılık amacını barındırıyor. On yıllardır Filistinlilere yönelik şuurlu biçimde bir ötekileştirme, fakirleştirme siyaseti uygulanıyor. Filistinliler meskenlerinden zorla tahliye ediliyor, konutları yıkılıyor, aileleri bölünüyor, denetim noktaları ve duvarlarla engelleniyor. Filistinli mültecilerin işgal altındaki topraklara ve İsrail’e dönüş hakları tanınmıyor, devlet dayanaklı ırkçı bir kamu toprağı idaresi var, önemli dolanım kısıtlamaları ve ayrımcılık kelam konusu. Ekonomik ve toplumsal haklar tanınmıyor, İsrail mahkemeleri bu ihlallere dair tahlil sağlayamıyor. bir daha, bunların yanı sıra Filistin topraklarında İsrail güçleri Filistinlilerin haklarına hürmet gösterilmesini talep eden protestoları bastırmak için de nizamlı halde öldürücü güce başvuruyor.
“Apartheid, hayli önemli bir insan hakları ihlali ve insanlığa karşı işlenen bir suçtur“
‘Apartheid’ sözü biroldukca kişinin aklına pek olağan Güney Afrika’yı getirecektir. Bu apartheid tarifini da biraz açabilir miyiz?
Apartheid, tarif olarak bir ırksal kümenin öbür bir ırksal küme üzerinde kontrol altına alma maksatlı, yasalar, siyasetler ve uygulamalar aracılığıyla kurduğu kurumsallaşmış baskı ve tahakküm rejimidir, sistematik, uzun periyodik ve zalimane muameledir. Lakin bu cürüm, salt olarak bir ırksal kümenin daima olarak zalimane hareketlere maruz kalmasını da gerektirmiyor. Buradaki kilit öge, hareketlerin geniş tesirli formda yasalar, siyasetler ve uygulamalardan oluşan bir sistemlilik içerisinde gerçekleşmesi. İşte raporumuz esasen bu sistemliliği ve tesir alanındaki genişliği ortaya koyuyor aslında. Çünkü, apartheid hatasını tespit için, bir baskı ve tahakküm sisteminin yürürlükte olduğunu göstermek gerekiyordu.
Memleketler arası kamu hukukunun ihlali olarak apartheid, hayli önemli bir insan hakları ihlali ve insanlığa karşı işlenen bir kabahattir. Cürmün tarifi Apartheid Cürmünün Önlenmesi ve Cezalandırılmasına Ait Milletlerarası Sözleşme’de ve Milletlerarası Ceza Mahkemesi’nin Roma Statüsü’nde düzenleniyor.
Apartheid kavramı üzerinden akıllara çabucak birinci vakit içinderda Güney Afrika meselain gelmesi olağan, çünkü memleketler arası toplum bu kavramı Güney Afrika’daki siyasal sisteme bir reaksiyon olarak kullanmaya başladı. Lakin şüphesiz bu kabahati tanımlayan, yasaklayan, hata sayan mukaveleler üniversal düzlemde kaleme alındı. Bu bağlamda, farklı devirlerde ve yerlerde yaşanan ve benzeri tipten ihlallerin birebir olduğu ya da karşılaştırılabilir olduğunu sav etmeyiz. Bunları başka formda ele alırız. Örneğin, 2017’de de Myanmar hükümetinin Arakanlı Müslümanları bir apartheid sistemine tabi tuttuğunu tespit eden bir rapor yayımladık. Fakat şunu kesinlikle vurgulamam gerekiyor ki, baskı ve tahakküm sistemleri özdeş değildir, devletlerin gerçekleştirdiği ihlallerde ve uyguladıklarında karşılaştırmalar yapmaya çalışmıyoruz, sağlıklı bir kıymetlendirme için her birini şartlara ve araştırmalarımızın bileşenlerine nazaran şüphesiz özgün olarak ele alıyor ve kıymetlendiriyoruz.
“İsrail’in raporumuza reaksiyonu, raporumuzun son derece sağlam ispatlara dayalı apartheid bulgularının yaratmış olduğu dehşetle ilintili“
İsrail Dışişleri Bakanı Lapid, çabucak hemen rapor yayımlanmadan sert bir reaksiyon gösterdi. İsrail’in bu yansısını nasıl yorumluyorsunuz?
Devletlerin ihlallerini ve hatalarını delillere dayalı formda raporlarla ortaya çıkaran insan hakları kurumlarına ve bu tip çalışmalara dair reaksiyonlarına alışkın olduğumuzu söylemem gerekiyor, olağan karşılıyoruz olağan olarak. Lakin bu reaksiyonun son derece sağlam ispatlara dayalı apartheid bulgumuzun yaratmış olduğu dehşetle ilintili olduğunu da belirtmem gerekiyor. Bir manada kanıtlarımızın sağlamlığı, bu suça dair İsrail devletinin tepkisinin büyüklüğü ile orantılı.
Raporumuz daha açıklanmadan İsrail hükümeti kurumumuzu ağır ve temelsiz tabirlerle suçladı. Memleketler arası Af Örgütü üzere, yıllardır ırkçılık aykırısı çalışmalar yapan bir kuruma antisemitizm suçlaması yapmaya varan reaksiyonlar verildi. Lakin şüphesiz bu reaksiyonlar saçma lakin bekleniyordu, çünkü raporumuz İsrail devletinin apartheid sistemi uygulaması niçiniyle meydana getirdiği ağır kabahat ve ihlalleri ortaya koyuyor, mevzunun rastgele bir ırk ya da etnik kökenle ilgisi yok. Bu açıdan raporun muhatabı da bu yansıları veren İsrail hükümeti aslına bakarsan. Milletlerarası Af Örgütü gerçekleri raporlamaktan ve insan hakları odaklı çalışmalarından bu reaksiyonlar sebebiyle elbette vazgeçmeyecek. Ortada ağır ihlaller, insanlık kabahati ve gerçekler var. Rapor, bu gerçeklerin hepsine çelişkisiz halde yer veriyor. Bugün İsrail’in herkese açık yasalarında yazanlar tam da ırk ayrımına dönük sistemli uygulamaların şahsen ispatı, rapor hangi uygulamanın apartheid tarifinin neresine denk geldiğini bilgileriyla gözler önüne koyuyor.
Lapid beraberinde Af Örgütü’nü ‘yalancılık’, ‘taraflılık’ ve hatta ‘dünyanın her yerindeki Musevileri tehlikeye atmakla’ suçladı. Bu suçlamalara nasıl karşılık veriyorsunuz?
Raporun yayımlanması, Türkiye ve İsrail’in ilgilerinde olağanlaşma yaşandığı bir periyoda denk geldi. Bulgularınız doğrultusunda Ankara’dan beklentileriniz nedir?
Öncelikle şunu belirtmeliyim, rapor şimdiden tüm dünya gündeminde geniş yer buldu, şüphesiz yalnızca Türkiye ile sonlu değil. Medya izlemelerimiz gösteriyor ki raporumuz bu hayati sorunu bir daha dünya gündemine taşıdı, çeşitli devletlerden rapora ait reaksiyonları de izliyoruz. zati, bu rapor hem bir sonuç tıpkı vakitte başlangıç; bir araştırmanın kararı lakin geniş çaplı bir kampanyanın da başlangıcı bizim için. Kamuoyunun bu kampanyaya ülkelerde vereceği dayanak İsrail hükümetine dönük baskının tonunu belirleyecek.
Tüm ülkelerde olduğu üzere biz de Türkiye’de, kampanyamızı başlattık.
Devletler içinde aktüel siyaset ile ilgili tansiyon ya da olağanlaşma periyotları, aslında insan hakları ihlallerinden, bu ağır ihlalleri ve cürümleri ortaya çıkaran hak savunuculuğundan ve raporlardan bağımsız bir yerde değerlendirilmeli. İnsan hakları ihlallerine, somut ispatlara dayalı bu türlü raporlara dair olağan olarak istisnalar olmadan, üniversal insan hakları doğrultusunda tüm devletler gerekeni yapmalı, milletlerarası toplumun bir kesimi olarak sorumluluklarını gündelik siyaset gündeminden bağımsız olarak yerine getirmeli. Beklentimiz tümüyle bu tarafta.
“UCM’yi apartheid kabahatini da değerlendirmeye çağırıyoruz“
Rapor, İsrailli yetkilileri açıkça insanlığa karşı cürüm işlemekle suçluyor. İleride gerçekçi olarak, bu kararların sorumlularının Milletlerarası Ceza Mahkemesi’nde yargılanabileceğini düşünüyor musunuz?
İsrail birfazlaca memleketler arası kontrat kapsamında yükümlülüklere sahip. Bu niçinle memleketler arası insan hakları hukuku prensipleri doğrultusunda ve ayrımcılık yapmaksızın İsrail ve işgal altındaki Filistin topraklarındaki tüm Filistinlilerin eşit ve eksiksiz insan haklarını tanımalı, işgal altındaki topraklardaki Filistinlilerin memleketler arası insancıl hukuk kapsamındaki teminatlarına hürmet gösterilmesini sağlamalıdır.
Raporumuzda, üniversal yargı yetkisini kullanımı için ilgili öteki yapılara olduğu üzere Memleketler arası Ceza Mahkemesi(UCM)’ne de davetimiz var. Bilindiği üzere, UCM yargı yetkisini yalnızca Roma Statüsüne taraf olarak mahkemenin yargı yetkisini tanımış ülkelerde işlenen hatalar ve bu ülkelerin vatandaşlarının işlediği cürümlere dair kullanabiliyor. Filistin devleti Haziran 2014’ten bu yana Doğu Kudüs ve işgal edilmiş Filistin toprakları üzerinde yargı yetkisini kabul etmiş, 2015 yılından itibaren de Roma Statüsüne taraf olmuş durumda. UCM savcılığı, 2015 yılında bir ön inceleme başlatmış olduğunı deklare etti ve Mart 2021’de Filistin’deki durum hakkında bir soruşturma başlatmış olduğunı duyurdu. Bu hususta yargı yetkisi Doğu Kudüs dahil olmak üzere Gazze ve Batı Şeria’yı kapsamakta. UCM’yi işgal altındaki Filistin topraklarında devam eden soruşturmasında apartheid cürmünü da değerlendirmeye çağırıyoruz.
Ayrıyeten, BM Güvenlik Konseyi’nin UCM’nin bölgesel yargı yetkisi kısıtlaması niçiniyle kendi kendine harekete geçemeyeceği bölgelerde işlenen ve Roma Statüsü’nde tanımlanan cürümleri mahkemeye taşıma yetkisi de var. Bu niçinle İsrail’in kendi yargı sistemi içerisinde bu hataların faillerini yargılamaması durumunda faillerin adil bir biçimde yargılanması için BM Güvenlik Konseyi’ne mevzuyu UCM’ye taşıması davetini yaptık.
Memleketler arası kamuoyu, on senelerdan bu yana İsrail devletinin Filistinlilere yönelik apartheid sistemi uygulamasına ve ayrımcılığına göz yumdu, artık insanlığa karşı bir cürüm olan apartheidin engellenmesi ve tüm sorumluların cezalandırılmasından mesul. Bu niçinle hem UCM’yi tıpkı vakitte BM Güvenlik Konseyi’ni bakılırsave davet ettik; davetimizin ve adaletin sağlanmasının da takipçisi şüphesiz olacağız.
Bunların yanı sıra, İsrail’e kapsamlı silah ambargosu uygulanmasını da istiyoruz. Bu talebimiz de, İsrail’in savaş hataları işlemesini ve öteki önemli ihlallerde bulunmasını önlemek için. Silah ambargosu, eğitim de dahil tüm silah, mühimmat ve güvenlik ekipmanı tedarikini, satışını ya da naklini kapsamalı. Öbür spesifik tavsiyelerin yanında da İsrail’i mevcut durumda Filistin halkına karşı uygulanan her türlü ayrımcılık, ayrıştırma ve baskı uygulamalarını bitmiş oldurmeye ve ırksal, etnik ya da dini münasebetlerle ayrımcılık yapan tüm maddeleri, yönetmelikleri, siyasetleri ve uygulamaları, en son manada bunları memleketler arası insan hakları hukuku ve standartlarına uygun olarak yürürlükten kaldırma ya da değiştirme maksadı doğrultusunda gözden geçirmeye çağırıyoruz raporumuzda.
Af Örgütü, bölgedeki Filistinlilere nasıl yardımlar sunuyor? Af Örgütü Türkiye’nin ne üzere çalışmaları olacak?
İşgal altındaki topraklarda yaşanan ihlaller ile ilgili de, genel olarak bölgede yaşanan ihallerle ilgili de aslına bakarsan epey uzun yıllardır raporlar yayımlıyor; araştırmalar ve kampanyalar yapıyoruz. Af Örgütü olarak bu rapor daha sonrası da çalışmalarımızı kararlılıkla devam ettireceğiz.
Tablonun bütününe baktığınızda, raporumuzun değindiği ihlallerin de epey çeşitli olduğunu görmek mümkün. İsrail, 73 yıldan uzun bir müddetdir Filistinlileri toplu biçimde zorla yerinden ediyor ve yüz binlerce kişinin meskenini yıkarak Filistinlilere tarifsiz bir acı ve travma yaşatıyor. 6 milyonun üzerinde Filistinli hâlâ mülteci durumunda ve bugün en az 150 bin Filistinli daha meskenini kaybetme riski altında. İsrail Filistinlilerin mülklerine ırkçı halde el koyuyor, biroldukça Filistinli için konut inşa etmeyi imkansız hale getiren yasalar ve siyasetler tasarlıyor. Af Örgütü Türkiye olarak birinci vakit içinderda bu ırkçı şiddet rejiminin merkezinde olan, Filistinlileri konutlarından mahrum bırakılması sıkıntısına dair bir kampanya başlatıyoruz
olağan olarak de kampanyamızın yanı sıra, kamu yönetimi nezdinde, milletlerarası toplumun da harekete geçmesi için çalışmalarımızı sürdüreceğiz.
Raporda İsrail’e yönelik fazlaca önemli suçlamalar bulunuyor. Bu raporun dünyada nasıl bir tesir uyandıracağını umuyorsunuz?
Rapor şimdiden dünyada büyük ses getirdi, İsrail’de de ana gündemlerden biri oldu. İsrail devletinin en üst seviyesinden gelen reaksiyon ve rapora dair esasen temelsiz suçlamalar da bunun değerli bir göstergesi sayılabilir. İsrail devletine dair daha evvel bu ve gibisi ihlal savları çeşitli raporlarla ortaya konmuştu, fakat bu kadar geniş kapsamlı bir çerçevede ve apartheid suçlamasına dayanarak bir rapor birinci sayılabilir. Dünyada fazlaca yankı bulmasının niçini de bu.
Filistinlilerin onlarca yıldır çok zulüm ve ihlale maruz kalmasının kıymetli sebeplerinden biri de memleketler arası toplumun yıllardır bu duruma karşı İsrail’e gösterdiği müsamaha ve tepkisizlik. Milletlerarası toplum, kurumları ve taraflarıyla gün geçtikçe bu ve gibisi ağır ihlallerde ne yazık ki daha etkisiz hale geliyor. Raporda da vurgulanan kıymetli noktalardan biri, bunun değişmesi gerektiği. Raporun aldığı yansılara nazaran, bu mevzuda da milletlerarası toplumun harekete geçirilmesi için kıymetli bir fırsat olduğunu düşünüyor ve bunu umuyoruz.
“Milletlerarası toplum gerekli yansıyı göstermiyor“
Raporda aslında biroldukça açık kaynakta bulunan datadan yararlanılıyor. Buna karşın bu tarihe kadar biroldukca devlet ve sivil toplum kurumunun Filistin’deki duruma karşı sessiz kalmasını nasıl yorumluyorsunuz?
İsrail on yıllardır Filistinlileri şuurlu bir biçimde baskı altında tutmak ve hem İsrail’de birebir vakitte işgal altındaki Filistin topraklarında Yahudi İsraillilerin egemenliğini sağlamak için yasalar, siyasetler ve pratikler oluşturarak bunları sürdürüyor. Milyonlarca Filistinli bu ırkçı şiddet rejiminin altında eziliyor ve bu durum on yıllardır bütün dünyanın gözü önünde sürüyor.
Raporlarımızda vurguladığımız noktalardan, dokümanlar ve somut ispatlarla vurguladığımız noktalardan en değerlisi de tahminen, memleketler arası toplumun bu ağır insanlık kabahatlerine gereken yansıyı göstermemesi. Bu ve bu üzere süregelen ihlallerin yaşandığı bölgelerin ve durumların gündelik politik tartışmalara yenik düşmesi, bunların karşısında sessiz kalınması kabul edilemez bir durum.
Global sivil toplum ile sistematik işbirliği, sivil topluma paha ve hürmet faaliyetleriyle derinden ilişkilendirilmediği sürece; ve bunu başardığı güne kadar gayesine uygun olmayacaktır. Bizim talep ettiğimiz de bu net halde. Bundan daha sonra çalışmalarımızı da, hem bu bölgede birebir vakitte öbür ihlal alanlarında, memleketler arası toplumun, kurumların ve sistemlerin insan haklarını temel alması konusunda üzerine düşeni geç de olsa, artık yapması gerekliliği üzerine kurmaya devam edeceğiz ve bunun doğrultusunda çalışacağız. İnsan hakları ihlalleri gündelik politik tartışmalar sonucunda göz arkası edilemeyecek kadar değerli ve hayatidir.
Raporun içeriğini ve yayımlanmasına bağlı gelişmeleri T24’e kıymetlendiren UAÖ Türkiye Savunuculuk & İnsan Hakları Eğitim Program Yöneticisi Ruhat Akşener, Lapid’in yansısının “UAÖ’nün son derece sağlam ispatlara dayalı apartheid bulgularının yaratmış olduğu endişeyle ilintili olduğunu” söylemiş oldu. Akşener, ‘Yahudi’ karşıtlığı- yani antisemitizm suçlamasıyla ilgili olarak da, “İsrail halkı ya da Museviler değil ki, Filistinlilere yönelik apartheid uygulamasını yapan ve buna on yıllardır sistemli halde devam eden İsrail devleti, süregelen hükümetleri” değerlendirmesinde bulundu.
Daha evvel diğer çalışmalarda da İsrail’in ‘apartheid’ uygulamakla suçlandığını söz eden Akşener, UAÖ’nün raporunu bunlardan ayıran en kıymetli bulgulardan birini şu biçimde özetledi:
“Raporumuzda ulaşılan bulgulardan en dikkat çekeni, İsrail yetkililerinin ister İsrail’de, ister işgal altındaki Filistin topraklarında, ister öteki ülkelerde mülteci olarak, kendi fiili kontrolleri altında yaşayan tüm Filistinlilere karşı bir apartheid sistemini dayattığıdır”
Akşener, “Filistinlilerin onlarca yıldır bu kadar zulüm ve ihlale maruz kalmasının kıymetli sebeplerinden biri de milletlerarası toplumun yıllardır bu duruma karşı İsrail’e gösterdiği müsamaha ve tepkisizlik” dedi ve UAÖ’nün kampanyalarının yanı sıra kamu yönetimi nezdinde, milletlerarası toplumun da harekete geçmesi için çalışmalarını sürdüreceğini vurguladı.
Akşener’in T24’ün sorularına verdiği cevaplar şöyleki…
“İsrail’in Filistinlilere nasıl ‘aşağı bir ırksal grup’ olarak muamele ettiğini belgeliyoruz“
Öncelikle biraz raporun içeriği hakkında konuşalım. Size göre en çarpıcı bulgular ne oldu?
Raporumuz 4 yılı aşkın bir müddetde gerçekleştirilen epeyce kapsamlı çalışmalar kararında elde edilen bulgulara dayanarak belirtildi. Bu rapor için ayrımcı yasalar, siyasetler, uygulamalar, zorla tahliye, idari gözaltı, azap, hukuka muhalif öldürme, temel hak ve özgürlüklerin kısıtlanması üzere epeyce sayıda ihlali mercek altına aldık. İlgili İsrail mevzuatını, yönetmelikleri, askeri buyrukları, hükümet direktiflerini, İsrail Parlamento arşivi, ilgili imar ve planlama evraklarını, bütçeleri, mahkeme kararlarını, kamuya açık fazlaca sayıda belgeyi inceledik. Hem daha evvel kendi yaptığımız raporlar tıpkı vakitte epeyce sayıda farklı insan hakları kurumunun rapor bulgularını apartheid çerçevesinde inceledik, onlarca görüşme ve tanıklık dinledik, hukuk uzmanlarına ve danışmanlara danıştık. Milyonlarca Filistinlinin on yıllardır, her gün karşı karşıya kaldığı ızdırap ve ihlallerin temel sebebinin İsrail’in uyguladığı apartheid rejimi olduğunu, bütün bu bulgu ve delillere dayanarak saptadık. Raporumuzda İsrail’in Filistinlilere nasıl aşağı bir ırksal küme olarak muamele ederek, hakları üzerinde kontrol sahibi olduğunu, ayrımcılık uyguladığını ve onlara bu türlü baskı yaptığını belgeliyoruz.
elbette, dünyadaki değerli çatışma alanlarından biri olarak, daha evvel de bu bölgedeki ihlallere dair raporlar ve araştırmalar yayımlandı. Apartheid argümanı da fazlaca sayıda kurum, insan hakları savunucusu ve akademisyen tarafınca lisana getirildi. Lakin raporumuzda ulaşılan bulgulardan en dikkat çekeni, İsrail yetkililerinin ister İsrail’de, ister işgal altındaki Filistin topraklarında, ister öteki ülkelerde mülteci olarak, kendi fiili kontrolleri altında yaşayan tüm Filistinlilere karşı bir apartheid sistemini dayattığıdır. Bu açıdan, bu kadar geniş kapsamlı biçimde Filistinlilerin bir apartheid sistemine mahkum edildiği bulgusu, raporun evvelkilerden en ayırt edici özelliği.
1948’de İsrail’in kuruluşundan bu yana, İsrail devletinin siyaseti sistematik olarak Filistinlilere yönelik bir ayrımcılık amacını barındırıyor. On yıllardır Filistinlilere yönelik şuurlu biçimde bir ötekileştirme, fakirleştirme siyaseti uygulanıyor. Filistinliler meskenlerinden zorla tahliye ediliyor, konutları yıkılıyor, aileleri bölünüyor, denetim noktaları ve duvarlarla engelleniyor. Filistinli mültecilerin işgal altındaki topraklara ve İsrail’e dönüş hakları tanınmıyor, devlet dayanaklı ırkçı bir kamu toprağı idaresi var, önemli dolanım kısıtlamaları ve ayrımcılık kelam konusu. Ekonomik ve toplumsal haklar tanınmıyor, İsrail mahkemeleri bu ihlallere dair tahlil sağlayamıyor. bir daha, bunların yanı sıra Filistin topraklarında İsrail güçleri Filistinlilerin haklarına hürmet gösterilmesini talep eden protestoları bastırmak için de nizamlı halde öldürücü güce başvuruyor.
“Apartheid, hayli önemli bir insan hakları ihlali ve insanlığa karşı işlenen bir suçtur“
‘Apartheid’ sözü biroldukca kişinin aklına pek olağan Güney Afrika’yı getirecektir. Bu apartheid tarifini da biraz açabilir miyiz?
Apartheid, tarif olarak bir ırksal kümenin öbür bir ırksal küme üzerinde kontrol altına alma maksatlı, yasalar, siyasetler ve uygulamalar aracılığıyla kurduğu kurumsallaşmış baskı ve tahakküm rejimidir, sistematik, uzun periyodik ve zalimane muameledir. Lakin bu cürüm, salt olarak bir ırksal kümenin daima olarak zalimane hareketlere maruz kalmasını da gerektirmiyor. Buradaki kilit öge, hareketlerin geniş tesirli formda yasalar, siyasetler ve uygulamalardan oluşan bir sistemlilik içerisinde gerçekleşmesi. İşte raporumuz esasen bu sistemliliği ve tesir alanındaki genişliği ortaya koyuyor aslında. Çünkü, apartheid hatasını tespit için, bir baskı ve tahakküm sisteminin yürürlükte olduğunu göstermek gerekiyordu.
Memleketler arası kamu hukukunun ihlali olarak apartheid, hayli önemli bir insan hakları ihlali ve insanlığa karşı işlenen bir kabahattir. Cürmün tarifi Apartheid Cürmünün Önlenmesi ve Cezalandırılmasına Ait Milletlerarası Sözleşme’de ve Milletlerarası Ceza Mahkemesi’nin Roma Statüsü’nde düzenleniyor.
Apartheid kavramı üzerinden akıllara çabucak birinci vakit içinderda Güney Afrika meselain gelmesi olağan, çünkü memleketler arası toplum bu kavramı Güney Afrika’daki siyasal sisteme bir reaksiyon olarak kullanmaya başladı. Lakin şüphesiz bu kabahati tanımlayan, yasaklayan, hata sayan mukaveleler üniversal düzlemde kaleme alındı. Bu bağlamda, farklı devirlerde ve yerlerde yaşanan ve benzeri tipten ihlallerin birebir olduğu ya da karşılaştırılabilir olduğunu sav etmeyiz. Bunları başka formda ele alırız. Örneğin, 2017’de de Myanmar hükümetinin Arakanlı Müslümanları bir apartheid sistemine tabi tuttuğunu tespit eden bir rapor yayımladık. Fakat şunu kesinlikle vurgulamam gerekiyor ki, baskı ve tahakküm sistemleri özdeş değildir, devletlerin gerçekleştirdiği ihlallerde ve uyguladıklarında karşılaştırmalar yapmaya çalışmıyoruz, sağlıklı bir kıymetlendirme için her birini şartlara ve araştırmalarımızın bileşenlerine nazaran şüphesiz özgün olarak ele alıyor ve kıymetlendiriyoruz.
“İsrail’in raporumuza reaksiyonu, raporumuzun son derece sağlam ispatlara dayalı apartheid bulgularının yaratmış olduğu dehşetle ilintili“
İsrail Dışişleri Bakanı Lapid, çabucak hemen rapor yayımlanmadan sert bir reaksiyon gösterdi. İsrail’in bu yansısını nasıl yorumluyorsunuz?
Devletlerin ihlallerini ve hatalarını delillere dayalı formda raporlarla ortaya çıkaran insan hakları kurumlarına ve bu tip çalışmalara dair reaksiyonlarına alışkın olduğumuzu söylemem gerekiyor, olağan karşılıyoruz olağan olarak. Lakin bu reaksiyonun son derece sağlam ispatlara dayalı apartheid bulgumuzun yaratmış olduğu dehşetle ilintili olduğunu da belirtmem gerekiyor. Bir manada kanıtlarımızın sağlamlığı, bu suça dair İsrail devletinin tepkisinin büyüklüğü ile orantılı.
Raporumuz daha açıklanmadan İsrail hükümeti kurumumuzu ağır ve temelsiz tabirlerle suçladı. Memleketler arası Af Örgütü üzere, yıllardır ırkçılık aykırısı çalışmalar yapan bir kuruma antisemitizm suçlaması yapmaya varan reaksiyonlar verildi. Lakin şüphesiz bu reaksiyonlar saçma lakin bekleniyordu, çünkü raporumuz İsrail devletinin apartheid sistemi uygulaması niçiniyle meydana getirdiği ağır kabahat ve ihlalleri ortaya koyuyor, mevzunun rastgele bir ırk ya da etnik kökenle ilgisi yok. Bu açıdan raporun muhatabı da bu yansıları veren İsrail hükümeti aslına bakarsan. Milletlerarası Af Örgütü gerçekleri raporlamaktan ve insan hakları odaklı çalışmalarından bu reaksiyonlar sebebiyle elbette vazgeçmeyecek. Ortada ağır ihlaller, insanlık kabahati ve gerçekler var. Rapor, bu gerçeklerin hepsine çelişkisiz halde yer veriyor. Bugün İsrail’in herkese açık yasalarında yazanlar tam da ırk ayrımına dönük sistemli uygulamaların şahsen ispatı, rapor hangi uygulamanın apartheid tarifinin neresine denk geldiğini bilgileriyla gözler önüne koyuyor.
Lapid beraberinde Af Örgütü’nü ‘yalancılık’, ‘taraflılık’ ve hatta ‘dünyanın her yerindeki Musevileri tehlikeye atmakla’ suçladı. Bu suçlamalara nasıl karşılık veriyorsunuz?
Raporun yayımlanması, Türkiye ve İsrail’in ilgilerinde olağanlaşma yaşandığı bir periyoda denk geldi. Bulgularınız doğrultusunda Ankara’dan beklentileriniz nedir?
Öncelikle şunu belirtmeliyim, rapor şimdiden tüm dünya gündeminde geniş yer buldu, şüphesiz yalnızca Türkiye ile sonlu değil. Medya izlemelerimiz gösteriyor ki raporumuz bu hayati sorunu bir daha dünya gündemine taşıdı, çeşitli devletlerden rapora ait reaksiyonları de izliyoruz. zati, bu rapor hem bir sonuç tıpkı vakitte başlangıç; bir araştırmanın kararı lakin geniş çaplı bir kampanyanın da başlangıcı bizim için. Kamuoyunun bu kampanyaya ülkelerde vereceği dayanak İsrail hükümetine dönük baskının tonunu belirleyecek.
Tüm ülkelerde olduğu üzere biz de Türkiye’de, kampanyamızı başlattık.
Devletler içinde aktüel siyaset ile ilgili tansiyon ya da olağanlaşma periyotları, aslında insan hakları ihlallerinden, bu ağır ihlalleri ve cürümleri ortaya çıkaran hak savunuculuğundan ve raporlardan bağımsız bir yerde değerlendirilmeli. İnsan hakları ihlallerine, somut ispatlara dayalı bu türlü raporlara dair olağan olarak istisnalar olmadan, üniversal insan hakları doğrultusunda tüm devletler gerekeni yapmalı, milletlerarası toplumun bir kesimi olarak sorumluluklarını gündelik siyaset gündeminden bağımsız olarak yerine getirmeli. Beklentimiz tümüyle bu tarafta.
“UCM’yi apartheid kabahatini da değerlendirmeye çağırıyoruz“
Rapor, İsrailli yetkilileri açıkça insanlığa karşı cürüm işlemekle suçluyor. İleride gerçekçi olarak, bu kararların sorumlularının Milletlerarası Ceza Mahkemesi’nde yargılanabileceğini düşünüyor musunuz?
İsrail birfazlaca memleketler arası kontrat kapsamında yükümlülüklere sahip. Bu niçinle memleketler arası insan hakları hukuku prensipleri doğrultusunda ve ayrımcılık yapmaksızın İsrail ve işgal altındaki Filistin topraklarındaki tüm Filistinlilerin eşit ve eksiksiz insan haklarını tanımalı, işgal altındaki topraklardaki Filistinlilerin memleketler arası insancıl hukuk kapsamındaki teminatlarına hürmet gösterilmesini sağlamalıdır.
Raporumuzda, üniversal yargı yetkisini kullanımı için ilgili öteki yapılara olduğu üzere Memleketler arası Ceza Mahkemesi(UCM)’ne de davetimiz var. Bilindiği üzere, UCM yargı yetkisini yalnızca Roma Statüsüne taraf olarak mahkemenin yargı yetkisini tanımış ülkelerde işlenen hatalar ve bu ülkelerin vatandaşlarının işlediği cürümlere dair kullanabiliyor. Filistin devleti Haziran 2014’ten bu yana Doğu Kudüs ve işgal edilmiş Filistin toprakları üzerinde yargı yetkisini kabul etmiş, 2015 yılından itibaren de Roma Statüsüne taraf olmuş durumda. UCM savcılığı, 2015 yılında bir ön inceleme başlatmış olduğunı deklare etti ve Mart 2021’de Filistin’deki durum hakkında bir soruşturma başlatmış olduğunı duyurdu. Bu hususta yargı yetkisi Doğu Kudüs dahil olmak üzere Gazze ve Batı Şeria’yı kapsamakta. UCM’yi işgal altındaki Filistin topraklarında devam eden soruşturmasında apartheid cürmünü da değerlendirmeye çağırıyoruz.
Ayrıyeten, BM Güvenlik Konseyi’nin UCM’nin bölgesel yargı yetkisi kısıtlaması niçiniyle kendi kendine harekete geçemeyeceği bölgelerde işlenen ve Roma Statüsü’nde tanımlanan cürümleri mahkemeye taşıma yetkisi de var. Bu niçinle İsrail’in kendi yargı sistemi içerisinde bu hataların faillerini yargılamaması durumunda faillerin adil bir biçimde yargılanması için BM Güvenlik Konseyi’ne mevzuyu UCM’ye taşıması davetini yaptık.
Memleketler arası kamuoyu, on senelerdan bu yana İsrail devletinin Filistinlilere yönelik apartheid sistemi uygulamasına ve ayrımcılığına göz yumdu, artık insanlığa karşı bir cürüm olan apartheidin engellenmesi ve tüm sorumluların cezalandırılmasından mesul. Bu niçinle hem UCM’yi tıpkı vakitte BM Güvenlik Konseyi’ni bakılırsave davet ettik; davetimizin ve adaletin sağlanmasının da takipçisi şüphesiz olacağız.
Bunların yanı sıra, İsrail’e kapsamlı silah ambargosu uygulanmasını da istiyoruz. Bu talebimiz de, İsrail’in savaş hataları işlemesini ve öteki önemli ihlallerde bulunmasını önlemek için. Silah ambargosu, eğitim de dahil tüm silah, mühimmat ve güvenlik ekipmanı tedarikini, satışını ya da naklini kapsamalı. Öbür spesifik tavsiyelerin yanında da İsrail’i mevcut durumda Filistin halkına karşı uygulanan her türlü ayrımcılık, ayrıştırma ve baskı uygulamalarını bitmiş oldurmeye ve ırksal, etnik ya da dini münasebetlerle ayrımcılık yapan tüm maddeleri, yönetmelikleri, siyasetleri ve uygulamaları, en son manada bunları memleketler arası insan hakları hukuku ve standartlarına uygun olarak yürürlükten kaldırma ya da değiştirme maksadı doğrultusunda gözden geçirmeye çağırıyoruz raporumuzda.
Af Örgütü, bölgedeki Filistinlilere nasıl yardımlar sunuyor? Af Örgütü Türkiye’nin ne üzere çalışmaları olacak?
İşgal altındaki topraklarda yaşanan ihlaller ile ilgili de, genel olarak bölgede yaşanan ihallerle ilgili de aslına bakarsan epey uzun yıllardır raporlar yayımlıyor; araştırmalar ve kampanyalar yapıyoruz. Af Örgütü olarak bu rapor daha sonrası da çalışmalarımızı kararlılıkla devam ettireceğiz.
Tablonun bütününe baktığınızda, raporumuzun değindiği ihlallerin de epey çeşitli olduğunu görmek mümkün. İsrail, 73 yıldan uzun bir müddetdir Filistinlileri toplu biçimde zorla yerinden ediyor ve yüz binlerce kişinin meskenini yıkarak Filistinlilere tarifsiz bir acı ve travma yaşatıyor. 6 milyonun üzerinde Filistinli hâlâ mülteci durumunda ve bugün en az 150 bin Filistinli daha meskenini kaybetme riski altında. İsrail Filistinlilerin mülklerine ırkçı halde el koyuyor, biroldukça Filistinli için konut inşa etmeyi imkansız hale getiren yasalar ve siyasetler tasarlıyor. Af Örgütü Türkiye olarak birinci vakit içinderda bu ırkçı şiddet rejiminin merkezinde olan, Filistinlileri konutlarından mahrum bırakılması sıkıntısına dair bir kampanya başlatıyoruz
olağan olarak de kampanyamızın yanı sıra, kamu yönetimi nezdinde, milletlerarası toplumun da harekete geçmesi için çalışmalarımızı sürdüreceğiz.
Raporda İsrail’e yönelik fazlaca önemli suçlamalar bulunuyor. Bu raporun dünyada nasıl bir tesir uyandıracağını umuyorsunuz?
Rapor şimdiden dünyada büyük ses getirdi, İsrail’de de ana gündemlerden biri oldu. İsrail devletinin en üst seviyesinden gelen reaksiyon ve rapora dair esasen temelsiz suçlamalar da bunun değerli bir göstergesi sayılabilir. İsrail devletine dair daha evvel bu ve gibisi ihlal savları çeşitli raporlarla ortaya konmuştu, fakat bu kadar geniş kapsamlı bir çerçevede ve apartheid suçlamasına dayanarak bir rapor birinci sayılabilir. Dünyada fazlaca yankı bulmasının niçini de bu.
Filistinlilerin onlarca yıldır çok zulüm ve ihlale maruz kalmasının kıymetli sebeplerinden biri de memleketler arası toplumun yıllardır bu duruma karşı İsrail’e gösterdiği müsamaha ve tepkisizlik. Milletlerarası toplum, kurumları ve taraflarıyla gün geçtikçe bu ve gibisi ağır ihlallerde ne yazık ki daha etkisiz hale geliyor. Raporda da vurgulanan kıymetli noktalardan biri, bunun değişmesi gerektiği. Raporun aldığı yansılara nazaran, bu mevzuda da milletlerarası toplumun harekete geçirilmesi için kıymetli bir fırsat olduğunu düşünüyor ve bunu umuyoruz.
“Milletlerarası toplum gerekli yansıyı göstermiyor“
Raporda aslında biroldukça açık kaynakta bulunan datadan yararlanılıyor. Buna karşın bu tarihe kadar biroldukca devlet ve sivil toplum kurumunun Filistin’deki duruma karşı sessiz kalmasını nasıl yorumluyorsunuz?
İsrail on yıllardır Filistinlileri şuurlu bir biçimde baskı altında tutmak ve hem İsrail’de birebir vakitte işgal altındaki Filistin topraklarında Yahudi İsraillilerin egemenliğini sağlamak için yasalar, siyasetler ve pratikler oluşturarak bunları sürdürüyor. Milyonlarca Filistinli bu ırkçı şiddet rejiminin altında eziliyor ve bu durum on yıllardır bütün dünyanın gözü önünde sürüyor.
Raporlarımızda vurguladığımız noktalardan, dokümanlar ve somut ispatlarla vurguladığımız noktalardan en değerlisi de tahminen, memleketler arası toplumun bu ağır insanlık kabahatlerine gereken yansıyı göstermemesi. Bu ve bu üzere süregelen ihlallerin yaşandığı bölgelerin ve durumların gündelik politik tartışmalara yenik düşmesi, bunların karşısında sessiz kalınması kabul edilemez bir durum.
Global sivil toplum ile sistematik işbirliği, sivil topluma paha ve hürmet faaliyetleriyle derinden ilişkilendirilmediği sürece; ve bunu başardığı güne kadar gayesine uygun olmayacaktır. Bizim talep ettiğimiz de bu net halde. Bundan daha sonra çalışmalarımızı da, hem bu bölgede birebir vakitte öbür ihlal alanlarında, memleketler arası toplumun, kurumların ve sistemlerin insan haklarını temel alması konusunda üzerine düşeni geç de olsa, artık yapması gerekliliği üzerine kurmaya devam edeceğiz ve bunun doğrultusunda çalışacağız. İnsan hakları ihlalleri gündelik politik tartışmalar sonucunda göz arkası edilemeyecek kadar değerli ve hayatidir.