bencede
New member
Fehim Taştekin
Gazeteci, yazar
Filistinli Hamas örgütü, iç savaşın başından bu yana eleştirdiği Suriye’deki Beşar Esad idaresiyle görüşmek üzere Şam’a gitti. Bu siyaset değişiminin ardında ne yatıyor? Bu gelişme bölge için ne manaya geliyor? Gazeteci Fehim Taştekin, BBC Türkçe için yazdı.
Filistinli örgütlerin başında gelen Hamas, Suriye idaresiyle yeni bir sayfa açtı.
Suriye önderi Beşar Esad, 18 Ekim’de Hamas’ın Arap ve İslam dünyasıyla bağlantılar ofisi lideri Halil el Hayye’nin de ortalarında bulunduğu Filistinli örgütlerin temsilcilerini kabul etti.
Esad “Suriye değişmeyecek ve direnişi desteklemeye devam edecek” iletisi verdi. Hayye de “Muhteşem bir gün. Suriye halkının yanında ülkeyi istikrara kavuşturmak için Şam’daki varlığımızı bir daha başlatıyoruz” dedi.
Filistin direnişi büyük yara aldıkları Lübnan’daki iç savaş senelerından (1975-1991) daha sonra 1999’da Ürdün’den de kovulmuştu. İki yıl Doha’da yaşayan Hamas Siyasi Ofis Lideri Halid Meşal, 2001’den itibaren Suriye’yi üs edinmişti.
Müslüman Kardeşler, Suriye’de “terör örgütü” olarak yasaklıyken Filistin uzantısı Hamas, Şam’dan himaye görüyordu. İran ve Suriye’nin ‘direniş ekseni’ Hamas’ı besleyen en kıymetli kanaldı.
Hamas 2007’deki seçimin akabinde Gazze’yi büsbütün kendi denetimine aldığı biçimde siyasi karargahını Şam’dan taşımamıştı. Örgütün askeri kanadı 2008’de Suriye’de insansız hava araçları, füze teknolojisi ve izleme teknikleri hakkında eğitim kampına alınmıştı.
Şam’dan nasıl koptu? Ardında kim vardı?
Hamas, 2011’de şovlar patlak verince Esad idaresine karşı hal almaya zorlandı.
Dönemin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu da 6 Nisan 2011’deki Şam ziyareti sırasında Meşal’le de görüşmüştü.
Wall Street Journal, 7 Aralık 2011 tarihindeki haberinde, Şam’dan çıkıp Gazze’ye yerleşen üst seviye bir Hamas yetkilisinin şu kelamlarını aktarıyordu:
“Türkiye ve Katar, Suriye’den derhal ayrılmamız için bize baskı yapıyor. Bize ‘Utanmıyor musunuz? Kâfi. Çabucak oradan çıkın’ dediler.”
Nihayetinde Hamas Ocak 2012’de köprüleri yıktı. Doha’ya taşınan Meşal birkaç ay daha sonra Türkiye ziyareti sırasında “Özgürlük arayan Suriye halkının ihtilalini selamlıyoruz. Büyük halkın kanı demokrasi istediği için akıyor” diye çıkıştığında Şam biletini büsbütün yaktığının farkındaydı.
Hamas’ı Şam’dan uzaklaştıranlar, Esad’ın Filistin davasından kazandığı meşruiyet halısını altından çekmeyi hedefliyordu.
Hamas mezhepler üstü “Direniş Ekseni”nden Arap Baharı ile bir arada oluşturulmak istenen “Sünni Eksen”e kaydırılıyordu. Esad’a göre “Müslüman Kardeşler sonunda kendi tabiatına uygun (ihanet) davranmıştı.”
Hamas’a öfke büyüktü. Halep’te Esad idaresinden yana duran Filistinlilerin “Kudus Tugayı,” Şam’da Filistinlilerin yerleşik olduğu Yermuk Kampı’nın düşmesinden Hamas’ı sorumlu tutuyordu.
Hatta Suriyeli yetkililer, Hamas’ın Hizbullah’tan öğrendiği tünel kazma tekniklerini muhaliflere aktardığını öne sürüyordu. Bu tüneller silah taşıma ve kentlerde “kurtarılmış” mahallelerin direnmesinde kıymetliydi.
Köprülerin kurulmasına kim yardım etti?
daha sonradan Hamas’ı Şam’dan çıktığına pişman eden şartlar gelişti.
İran’la alakaları sürdüren ve Şam çizgisinin ehemmiyetini kavrayan Hamas’ın direniş kanadı Suriye’ye sıcak bildiriler veriyordu.
Kudüs Gücü Kumandanı Kasım Süleymani 2020’de öldürülmedilk evvel sıkıntıyı Şam’la müzakere etmeye başlamıştı.
Suriye önderi, 2019’da yeni sayfa açılması tarafında telkinler olduğunda “Biz Hamas’a kardeşlerimiz olduğu için değil direnişin modülü oldukları için dayanak verdik. Sonunda Müslüman Kardeşler her yerde olduğu üzere Müslüman Kardeşler olduğunu gösterdi” diyecekti.
Aynı devir SANA’ya konuşan Suriyeli bir yetkili de Hamas’a kapının açılacağı argümanını yalanlarken “Müslüman Kardeşler kanı baskın geldi ve teröristleri destekledi” diyordu.
Filistin üstündeki durumunun zayıflamasını istemeyen İran’ın telkinleri Esad’ı yumuşatmaya yetmemişti. Lübnanlı kaynaklara nazaran bunu sonunda başaran Hizbullah Genel Sekreteri Hasan Nasrallah oldu.
Beyrut sehayatlerini artıran Hayye, Ağustos ayında Nasrallah’la sıkıntıyı görüşmüştü.
Hamas’ı Şam’a dönmeye iten niçinler neler?
Şam’ı nedamet getirmeye iten bir dizi şarttan kelam edilebilir:
Bütün pragmatizmine karşın Hamas’ın Türkiye ve Katar’a karşın bu biçimde bir adım attığı düşünülmüyor.
Özellikle Doha’yı zora sokacak bir imajdan kaçındıkları görülüyor. Hayye görüşme günü “Türkiye ve Katar dahil alakada olduğumuz ülkelere Şam’a dönüş sonucunı ilettik, hiç birinden itiraz gelmedi” dedi.
Ancak sonraki gün “Hamas liderliği münasebetleri onarma sonucunı kendisi aldı. Katar devleti ile olan yeterli münasebetlerimize karşın onların durumu bizimkinden farklı” deme gereği duydu.
Tarafların çekinceleri nedir? Tam olağanlaşma mümkün mü?
Görüşme günü Şam’da verilen iletiler nitekim de yeni bir sayfa açılmış havası veriyordu. Ama hem Hamas tıpkı vakitte Esad idaresi açısından bu “U” dönüşünün tevili kıymet kazanıyor.
Suriye’de Hamas’ın dönüşüne reaksiyonlar dikkat çekerken Hamas da finansörlerini gücendirecek bir tablo oluşmasının düşüncesini yaşıyor.
Suriye tarafı ziyaretin çerçevesini Hamas’a kredi açmayacak biçimde ayarladı. Şam, Hamas’ın “direniş kanadı” ve “direnişçi olmayan kanadı” diye ayırım yapıyor. El Vatan gazetesine bakılırsa Hamas’ın direniş kanadı Filistinli örgütlerle birlikte davet edildi. Ayrıyeten Esad, Hamas temsilcileri Halid el Hayye ve Osama Hamdan ile baş başa görüşmedi.
Gazzeli Hayye “Direniş Ekseni”nden sayılsa da Müslüman Kardeşler’le bağı kuvvetli bir isim. Şeri hukuk ve hadis üzere islami ilimler eğitimi almış olan Hayye, Müslüman Kadeşler’le temaslı Müslüman Alimler Birliği’nin üyesi.
Suriye tarafı ilgiyi Hamas’ın direniş kanadıyla sınırlayan bir manzara verse de Hayye “Suriye’ye dönüş Hamas liderliğinin ortak sonucu” vurgusu yaptı. Hayye, geçmişin yanlışlarını da ‘bireysel kararlara indirgedi.
Hayye, “Hamas liderliği tarafınca onaylanmayan her türlü ferdî hareketi geride bırakıyoruz. Esad ile geçmişe bir sünger çekme konusunda anlaştık” dedi.
Ama kimse Meşal’in Şam’dan çıkışını ferdi bir karar olarak görmüyor. Esad’ın Meşal başta olmak üzere hareketin başkan takımındaki kimi isimlere kızgınlığının geçmediği aktarılıyor.
Peki Esad’ın bundan karı nedir?
Şam’ın alakaları eski haline getirmede hayli ihtiyatlı davranacağı öngörülüyor. Ahbar’a konuşan Hamaslı bir kaynak “Tarihi adımı Suriye’de hareketin ofisinin bir daha açılması dahil bir dizi adım izleyecek. Bu adımlar itimadı inşa edecek” dedi.
Bir diğer Hamas yetkilisi ise, Şam’a bir ofis açılabileceğini lakin Doha’da bulunan siyasi büroyu taşımayı konuşmanın erken olduğunu belirtti.
Hamas’ın beklediği süratte bir açılım olmayacaksa Esad neyi amaçlıyor?
Bu açılımın pratik faydaları olabilir:
Gazeteci, yazar
Filistinli Hamas örgütü, iç savaşın başından bu yana eleştirdiği Suriye’deki Beşar Esad idaresiyle görüşmek üzere Şam’a gitti. Bu siyaset değişiminin ardında ne yatıyor? Bu gelişme bölge için ne manaya geliyor? Gazeteci Fehim Taştekin, BBC Türkçe için yazdı.
Filistinli örgütlerin başında gelen Hamas, Suriye idaresiyle yeni bir sayfa açtı.
Suriye önderi Beşar Esad, 18 Ekim’de Hamas’ın Arap ve İslam dünyasıyla bağlantılar ofisi lideri Halil el Hayye’nin de ortalarında bulunduğu Filistinli örgütlerin temsilcilerini kabul etti.
Esad “Suriye değişmeyecek ve direnişi desteklemeye devam edecek” iletisi verdi. Hayye de “Muhteşem bir gün. Suriye halkının yanında ülkeyi istikrara kavuşturmak için Şam’daki varlığımızı bir daha başlatıyoruz” dedi.
Filistin direnişi büyük yara aldıkları Lübnan’daki iç savaş senelerından (1975-1991) daha sonra 1999’da Ürdün’den de kovulmuştu. İki yıl Doha’da yaşayan Hamas Siyasi Ofis Lideri Halid Meşal, 2001’den itibaren Suriye’yi üs edinmişti.
Müslüman Kardeşler, Suriye’de “terör örgütü” olarak yasaklıyken Filistin uzantısı Hamas, Şam’dan himaye görüyordu. İran ve Suriye’nin ‘direniş ekseni’ Hamas’ı besleyen en kıymetli kanaldı.
Hamas 2007’deki seçimin akabinde Gazze’yi büsbütün kendi denetimine aldığı biçimde siyasi karargahını Şam’dan taşımamıştı. Örgütün askeri kanadı 2008’de Suriye’de insansız hava araçları, füze teknolojisi ve izleme teknikleri hakkında eğitim kampına alınmıştı.
Şam’dan nasıl koptu? Ardında kim vardı?
Hamas, 2011’de şovlar patlak verince Esad idaresine karşı hal almaya zorlandı.
Dönemin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu da 6 Nisan 2011’deki Şam ziyareti sırasında Meşal’le de görüşmüştü.
Wall Street Journal, 7 Aralık 2011 tarihindeki haberinde, Şam’dan çıkıp Gazze’ye yerleşen üst seviye bir Hamas yetkilisinin şu kelamlarını aktarıyordu:
“Türkiye ve Katar, Suriye’den derhal ayrılmamız için bize baskı yapıyor. Bize ‘Utanmıyor musunuz? Kâfi. Çabucak oradan çıkın’ dediler.”
Nihayetinde Hamas Ocak 2012’de köprüleri yıktı. Doha’ya taşınan Meşal birkaç ay daha sonra Türkiye ziyareti sırasında “Özgürlük arayan Suriye halkının ihtilalini selamlıyoruz. Büyük halkın kanı demokrasi istediği için akıyor” diye çıkıştığında Şam biletini büsbütün yaktığının farkındaydı.
Hamas’ı Şam’dan uzaklaştıranlar, Esad’ın Filistin davasından kazandığı meşruiyet halısını altından çekmeyi hedefliyordu.
Hamas mezhepler üstü “Direniş Ekseni”nden Arap Baharı ile bir arada oluşturulmak istenen “Sünni Eksen”e kaydırılıyordu. Esad’a göre “Müslüman Kardeşler sonunda kendi tabiatına uygun (ihanet) davranmıştı.”
Hamas’a öfke büyüktü. Halep’te Esad idaresinden yana duran Filistinlilerin “Kudus Tugayı,” Şam’da Filistinlilerin yerleşik olduğu Yermuk Kampı’nın düşmesinden Hamas’ı sorumlu tutuyordu.
Hatta Suriyeli yetkililer, Hamas’ın Hizbullah’tan öğrendiği tünel kazma tekniklerini muhaliflere aktardığını öne sürüyordu. Bu tüneller silah taşıma ve kentlerde “kurtarılmış” mahallelerin direnmesinde kıymetliydi.
Köprülerin kurulmasına kim yardım etti?
daha sonradan Hamas’ı Şam’dan çıktığına pişman eden şartlar gelişti.
İran’la alakaları sürdüren ve Şam çizgisinin ehemmiyetini kavrayan Hamas’ın direniş kanadı Suriye’ye sıcak bildiriler veriyordu.
Kudüs Gücü Kumandanı Kasım Süleymani 2020’de öldürülmedilk evvel sıkıntıyı Şam’la müzakere etmeye başlamıştı.
Suriye önderi, 2019’da yeni sayfa açılması tarafında telkinler olduğunda “Biz Hamas’a kardeşlerimiz olduğu için değil direnişin modülü oldukları için dayanak verdik. Sonunda Müslüman Kardeşler her yerde olduğu üzere Müslüman Kardeşler olduğunu gösterdi” diyecekti.
Aynı devir SANA’ya konuşan Suriyeli bir yetkili de Hamas’a kapının açılacağı argümanını yalanlarken “Müslüman Kardeşler kanı baskın geldi ve teröristleri destekledi” diyordu.
Filistin üstündeki durumunun zayıflamasını istemeyen İran’ın telkinleri Esad’ı yumuşatmaya yetmemişti. Lübnanlı kaynaklara nazaran bunu sonunda başaran Hizbullah Genel Sekreteri Hasan Nasrallah oldu.
Beyrut sehayatlerini artıran Hayye, Ağustos ayında Nasrallah’la sıkıntıyı görüşmüştü.
Hamas’ı Şam’a dönmeye iten niçinler neler?
Şam’ı nedamet getirmeye iten bir dizi şarttan kelam edilebilir:
- Şam’dan çıktıktan daha sonra Katar ve Suriye’nin Hamas’a himayesi, İran ve Suriye’nin dayanağının yerini alabilecek içerikte değildi. Hamas-Şam sınırının kesilmesinin bilhassa silah açısından hareketi zayıflattığını gördü.
- Müslüman Kardeşler’e takviyesinden dolayı Körfez’deki komşuları ile karşı karşıya gelen Katar, Ocak 2021’deki Ula Zirvesi’nden daha sonra uzlaşma yoluna girdi. Doha için Hamas’la ilgilerinde birtakım ince ayarlara gitme zaruriliği doğdu.
- Ankara-Tel Aviv içindeki olağanlaşma pazarlığının başat sorunu Hamas’ın Türkiye’deki artan varlığıydı. Türkiye de İsrail’le el sıkışmak için Hamas yükünden kurtulmanın koşul olduğunu gördü. Bu da Hamas’ı yeni müttefikler bulma arayışına itti.
- Abraham Anlaşmaları’yla Arap dünyasında Filistin davasının gerilemesi Hamas’ı sıkıştırdı. Birebir şey Rusya’nın takviyesini arayan El Fetih önderi ve Filistin Devlet Lideri Mahmud Abbas için de geçerli.
- Bir başka kolaylaştırıcı faktör, Şam’la bağları olağanlaştırma gereğini düşünen tarafların giderek artıyor olması.
- Şam ziyaretinin önünü açan son gelişme Cezayir’de Filistinli 15 örgütün ortalarındaki bölünmeyi bitirmek üzere anlaşmasıydı. Muahede bir yıl ortasında seçimlere gidilmesini içeriyor.
Bütün pragmatizmine karşın Hamas’ın Türkiye ve Katar’a karşın bu biçimde bir adım attığı düşünülmüyor.
Özellikle Doha’yı zora sokacak bir imajdan kaçındıkları görülüyor. Hayye görüşme günü “Türkiye ve Katar dahil alakada olduğumuz ülkelere Şam’a dönüş sonucunı ilettik, hiç birinden itiraz gelmedi” dedi.
Ancak sonraki gün “Hamas liderliği münasebetleri onarma sonucunı kendisi aldı. Katar devleti ile olan yeterli münasebetlerimize karşın onların durumu bizimkinden farklı” deme gereği duydu.
Tarafların çekinceleri nedir? Tam olağanlaşma mümkün mü?
Görüşme günü Şam’da verilen iletiler nitekim de yeni bir sayfa açılmış havası veriyordu. Ama hem Hamas tıpkı vakitte Esad idaresi açısından bu “U” dönüşünün tevili kıymet kazanıyor.
Suriye’de Hamas’ın dönüşüne reaksiyonlar dikkat çekerken Hamas da finansörlerini gücendirecek bir tablo oluşmasının düşüncesini yaşıyor.
Suriye tarafı ziyaretin çerçevesini Hamas’a kredi açmayacak biçimde ayarladı. Şam, Hamas’ın “direniş kanadı” ve “direnişçi olmayan kanadı” diye ayırım yapıyor. El Vatan gazetesine bakılırsa Hamas’ın direniş kanadı Filistinli örgütlerle birlikte davet edildi. Ayrıyeten Esad, Hamas temsilcileri Halid el Hayye ve Osama Hamdan ile baş başa görüşmedi.
Gazzeli Hayye “Direniş Ekseni”nden sayılsa da Müslüman Kardeşler’le bağı kuvvetli bir isim. Şeri hukuk ve hadis üzere islami ilimler eğitimi almış olan Hayye, Müslüman Kadeşler’le temaslı Müslüman Alimler Birliği’nin üyesi.
Suriye tarafı ilgiyi Hamas’ın direniş kanadıyla sınırlayan bir manzara verse de Hayye “Suriye’ye dönüş Hamas liderliğinin ortak sonucu” vurgusu yaptı. Hayye, geçmişin yanlışlarını da ‘bireysel kararlara indirgedi.
Hayye, “Hamas liderliği tarafınca onaylanmayan her türlü ferdî hareketi geride bırakıyoruz. Esad ile geçmişe bir sünger çekme konusunda anlaştık” dedi.
Ama kimse Meşal’in Şam’dan çıkışını ferdi bir karar olarak görmüyor. Esad’ın Meşal başta olmak üzere hareketin başkan takımındaki kimi isimlere kızgınlığının geçmediği aktarılıyor.
Peki Esad’ın bundan karı nedir?
Şam’ın alakaları eski haline getirmede hayli ihtiyatlı davranacağı öngörülüyor. Ahbar’a konuşan Hamaslı bir kaynak “Tarihi adımı Suriye’de hareketin ofisinin bir daha açılması dahil bir dizi adım izleyecek. Bu adımlar itimadı inşa edecek” dedi.
Bir diğer Hamas yetkilisi ise, Şam’a bir ofis açılabileceğini lakin Doha’da bulunan siyasi büroyu taşımayı konuşmanın erken olduğunu belirtti.
Hamas’ın beklediği süratte bir açılım olmayacaksa Esad neyi amaçlıyor?
Bu açılımın pratik faydaları olabilir:
- Esad bu adım daha sonrası Şam’ı tecrit siyasetinin başarısız olduğunu ve olağanlaşma eğiliminin güçlendiğini söyleyebilir.
- Filistin davası Araplar içinde Abraham Mutabakatları ile yer kaybetse de bahis halklar nezdinde hassasiyetini koruyor. Esad da “Filistin’e somut katkı sunan yegane Arap ülkesi” algısını diriltiyor. Hayye de bir Arap ülkesinin Filistin’e dayanağının değerini vurgulayarak Esad’a istediği pası verdi.
- Esad, Suriye’nin Arap Birliği’ndeki koltuğunun iade edilmesi konusunda direnç gösteren birtakım üyelere de bildiri vermiş oluyor.
- Ayrıca İsrail’in Suriye içine İran’a münasebet göstererek sürdürdüğü akınlara karşı Şam da Filistin belgesindeki yerinin altını çizen bir buluşmayla diş göstermiş oldu.