Türkiye’de altın madenciliği: Etrafa ve insan sıhhatine tesirleri neler, uzmanlar ne diyor?

bencede

New member
Türkiye’de altın madenciliği 2001 yılında Bergama Ovacık madeninin kurulmasından bu yana tartışılıyor. Avrupa kıtasında en hayli altın madenciliği yapılan ülkelerden bir tanesi olan Türkiye’de maden mühendisleri içinde fikir ayrılıkları yaşanıyor.

Bir taraftan siyanür üzere çeşitli zehirli unsurların kullanmasıyla gündemde olan madencilik formlarının insan sıhhati için risk oluşturduğu ve tesirlerinin uzun yıllar boyunca sürmesi niçiniyle ekosistem istikrarlarının tehlikeye atıldığı söyleniyor.

Diğer taraftan ise gerçek idare ve kontrol uygulamaları ile altın madenciliğinin inançlı bir biçimde yapılabileceği, hasar goren alanların ise onarılabileceği söz ediliyor.

Türkiye’de 2012’den bu yana maden ruhsatı için yapılan müracaat sayısı 20 binden çok, bu müddet ortasında düzenlenen arama ruhsat sayısı ise yaklaşık 19 bin.

Peki altın madenciliğinin etrafa ve insan sıhhatine tesirleri nedir? Madenciliği ekolojik metotlarla yapmak mümkün mü? Türkiye’nin iklim krizi ve biyolojik çeşitlilik kaybıyla çabasında madenciliğe ait siyasetlerinin muhtevası nedir? BBC Türkçe uzmanlara sordu.

Ekoloji üstündeki tesir aramadan ayrıştırmaya tüm etaplarda kelam konusu

Altın madenciliği, geçtiğimiz haftalarda Erzincan’a bağlı İliç bölgesinde 2010’dan beri faaliyette olan, lakin son vakit içinderda kapasite artışına gitmek isteyen Çöpler Altın Madeni ile tekrar gündeme geldi.

Çevresel Tesir Değerlendirmesi (ÇED) olumlu sonuçlanan Anagold Madencilik Sanayi ve Ticaret AŞ’nin büyüme talepleri, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği’nin (TMMOB) dava açmasıyla bir daha bedellendiriliyor. Geçtiğimiz haftalarda düzenlenen uzman keşfinin sonuçları bekleniyor.

Öte yandan misal biçimde kapasite artırımı müracaatında bulunan Ordu’nun Fatsa ilçesindeki Altıntepe Madeni için geçtiğimiz günlerde ÇED kıymetlendirme toplantısı yapıldı ve şirketin talebi reddedildi.

Altın Madencileri Derneği’ne bakılırsa Türkiye’de 19 tane etkin altın madeni bulunuyor. Son 22 yılda ise 421 tondan fazla altın üretildi.


BBC Türkçe‘ye konuşan TEMA Vakfı Etraf Siyasetleri ve Memleketler arası Bağlar Kısım Lideri Aksiyon Tuncaelli, Türkiye’de 2012-2018 yılları içinde maden arama ve işletme için tahsis edilen orman alanı ölçüsünün 65 bin 884 hektar olduğunu söylüyor.

Tuncaelli, ülkede epey sayıda bölgenin madenlere ruhsatlandırıldığını, buralarda orman ve verimli tarım alanlarının tahrip edildiğini aktarıyor.

Tuncaelli, “Kaz Dağları yöresinin yüzde 79’u, ortasında altının da olduğu dördüncü küme maden ruhsatlarının tehdidi altında. Yörede 2000’li yılların başından bu yana işletmeler 30’un üzerinde siyanürlü altın madenciliği projesini ilgili bakanlıklara sundu” diyor.

Su kaynakları kirleniyor, tükeniyor

Tuncaelli, madencilik faaliyetlerinin başlatıldığı bölgelerde gerçekleştirilen hafriyat çalışmalarının kararı olarak yer altı sularının akış istikametinin değiştiğini ve su ölçüsünün azaldığını anlatıyor.

Tuncaelli, “Bugün Ordu, Fatsa ve Kütahya Kışladağ’da maden projelerinin etrafında yaşayan halk, yaşamsal gereksinimi için gerekli inançlı içilebilir suya lakin meskenlerine taşıdıkları damacana su ile erişebiliyor” diyor.

Kaz Dağları bölesindeki Kirazlı Altın Madeni’nin ÇED raporunda, madenin işletmede kalacağı 6 yıllık süreçte 2 milyon metre küp su tüketmesinin beklendiğini söyleyen Tuncaelli, bu sayının 10 milyon 500 bin kişinin günlük su tüketimine eşit olduğunu belirtiyor.

Uzun vadeli etkiler

Bazı uzmanlar, madencilik faaliyetleri müdahalelerinin tabiatta beklenmedik etkileşimlere ve reaksiyonlara yol açtığını, kimyasal kullanmasının ise geri alınamaz tesirlerle sonuçlandığını belirtiyor.

BBC Türkçe’ye konuşan Metalurji Yüksek Muhendisi ve TMMOB üyesi Cemalettin Küçük, en büyük problemlerden bir adedinin kazılan alanlardan çıkartılan ve metrelerce yükselen atık yığınlarının su ve hava ile etkileşimiyle asit oluşturması olduğunu, bunun tesirlerinin görülmesinin kimi yerlerde 10 yıl sürebileceğini söylüyor.

Bugünlerde tek bir gram altına ulaşmak için birtakım yerlerde 25 ton kayacın yerinden sökülmesi gerektiğini söyleyen Küçük, oluşan bu atık dağlarının maden faaliyetlerinin bitiminde ortamda olduğu üzere bırakıldığını ve toksik hale geldiğini bildiriyor.

Bunun sürdürülebilir bir formül olamayacağını söyleyen Küçük kelamlarına şu biçimde devam ediyor:

“Örneğin Uşak Eşme’de altın madeni çalışmaya başladığında kuvvetli bir yağmur yağdı ve atık dağının yüzeyindeki kimyasal yapıyı büsbütün değiştirdi. Bu, insanlarda zehirlenmeye yol açtı. Erzincan Çöpler Madeni’nde de atık dağının tabanına badem ağacı dikmişler. 3 yıl daha sonra o ağaç kurur.”

Geçmiş senelerda Bergama ve Uşak üzere bölgelerde altın madenciliği faaliyetlerinin tarımı, endemik biyolojik çeşitliliği ve insan sıhhatini ve hayatını olumsuz etkilediğini söyleyen Küçük, TMMOB’nin Erzincan’da düzenlenen eksper seyahatinde tüm bu alanları temsil edecek ve değerlendirebilecek uzmanların bulundurulmasını istediğini, fakat bu talebin reddedildiğini anlatıyor.

Küçük, “Maden şirketleri madencilik faaliyetlerinin sosyolojik tesirlerini ve halk sıhhati tehlikelerini değerlendirmeden işletmelerini kuruyor. halbuki bunlar uzun vadeli takip edilmesi gereken etkenler” diyor ve şu biçimde devam ediyor:

“Bugünlerde Bergama yakınındaki Bakırçay Ovası’ndan kelam edemiyoruz. Türkiye’de pamuğun, tütünün, zeytinyağı ve ayçiçeği yağının en ağır görüldüğü yerdi burası ve artık hiç biri yok. Köylüler ise madende personel olarak çalıştıktan daha sonra bölgeden göç etmeye başladı” diyor.

Siyanür sorusu

Maden Mühendisleri Odası’na nazaran dünyada altın üretiminin yaklaşık yüzde 85’inde siyanür kullanılıyor. Uzmanlar, siyanürün en tesirli ve ekonomik usul olduğunu söylüyor.

Maden şirketleri bu havuzların epey dikkatli bir biçimde yönetildiğini söylese de Birleşmiş Milletler Etraf Programına (UNEP) göre son 10 yılda 40’tan fazla önemli ölçekte atık maden barajı kazası yaşandı, yüzlerce insan yaralandı ve pak suya erişim sağlanamadı.

Jeoloji Mühendisleri Odası Trabzon Şubesi ise Türkiye’de de en son Kasım 2021’de Giresun’da bir madenin atık havuzunun patlamasıyla 4 bin 500 tondan fazla kimyasal atığın etrafa yayıldığını tespit etti.

Erzincan Çöpler Altın Madeni’nde etraf aktivistleri, atık havuzunda yaşanacak en ufak bir kazanın yakınındaki Fırat Irmağı’nı zehirleyebileceğini söylüyor.

Diğer taraftan maden mühendisleri, siyanürün kayaçlarla temas ettiğinde hapsolmuş arsenik, kurşun ve çinko üzere zehirli ağır metalleri de hareketlendirdiğini belirtiyor, bunun etraf ve insan sıhhati için fazlaca büyük bir risk olduğu tarafındaki korkularını lisana getiriyor.

Cemalettin Küçük, bu biçimde bir hadisenin daha evvel Uşak’taki Kışladağ Altın Madeni’nde meydana geldiğini, madende kullanılan siyanürün kayaçlardaki ağır metalleri çözmesinin akabinde yakındaki bir içme suyu tesisinde arsenik tespit edildiğini anlatıyor.

‘Atık su denetleniyor‘

BBC Türkçe’ye konuşan ve maden mühendisliği alanında akademisyen olan Dr. Caner Zanbak ise madenlerin yanlışsız yönetildiği ve denetlendiği takdirde inançlı olduğunu belirtiyor.

Zanbak, ABD’de milyonda 10 kesim olan siyanür kullanım limitinin Türkiye’de 2 olduğunu söylüyor, zehirli hususun yalnızca tesis ortasında kullanıldığı ve atık havuzuna giden sulardan kesinlikle arındırıldığını söz ediyor.

Zanbak “Türkiye’de atık havuzuna gönderilen su, maden şirketleri ve etraf bakanlığı tarafınca ortasındaki siyanür, azot ve sülfürik asit üzere unsurlar için tahlil edilir” diyor ve devam ediyor:

“Atık havuzunda bulunan su buharlaştığında yahut evaparatörle havaya verildiğinde siyanür havada iki metreden daha sonra yok olur, görülmez bile.”

Madenlerin hakikat yönetilmediği durumda etraf felaketlerinin yaşanabileceğine katılan Zanbak, Romanya’da 2000 yılında siyanürden arıtılmamış atık su barajının kış şartlarında yıkılması ve bölgedeki dere suyuna karışarak toplu balık vefatlarına yol açması meselai veriyor.

Ancak Zanbak, siyanürün tabiatta bozulduğunu, tesiri geçtikten daha sonra tabiatın kendini onarabildiğini ekliyor.

Halk sıhhati sorusu

Erzincan Çöpler ve Fatsa Altıntepe madenlerinin yakınındaki beşerler, madencilik faaliyetlerinde kullanılan kimyasalların sıhhatlerini etkilemeye başladığını ve hastalık oranlarında yükseliş yaşandığı nedeni öne sürülerek işletmelerin büsbütün kapatılmasını talep ediyor.

BBC Türkçe’ye konuşan Bursa Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde Halk Sıhhati uzmanı olan Prof. Dr. Kayıhan Pala, madencilik faaliyetlerinin global ölümlerin yüzde 23’ünden sorumlu çevresel kirliliğe yol açtığını söylüyor.

Pala, etrafa toz, katı atık, ağır metal, kirli sıvı ve zehirli gazların yayılmasına niye olan madenciliğin yarattığı sıhhat meselelerinin Türkiye’de sistematik olarak izlenmediğini, ötürüsıyla bu bahiste net bilgi olmadığını söylüyor.

Pala, hastalıkların meydana geldiğini fakat kamusal bir izleme ve kıymetlendirme sisteminin eksikliği yüzünden takip edilemediğini aktarıyor.

Pala, “Elimizdeki datalar, bu madenlerde bir kaza olması halinde ortaya çıkan sıhhat sıkıntıları ve araştırmacıların bulgularıyla sınırlı” diyor.

Ordu Fatsa’da altın madeni

60 yıl daha sonra bile metal kirliliği

Geçmişte başlayan ve günümüze kadar devam eden kimi madenlerin uzun vadeli tesirlerini görmeye başlıyoruz.

Prof. Pala, 20. yüzyılın başlarında kurşun, çinko ve gümüş madenciliği yapılan Balıkesir Balya’da yapılan bir araştırmaya nazaran bölgeden alınan topraklarda 60 yıl daha sonra ağır metal kirliliği tespit edildiğini belirtiyor.

Uzmanlar, bugünlerde yeryüzünden edinilen altının büyük bir kısmının uzun müddet kullanılmadan atık haline geldiğini aktarıyor.

Dünyanın iklim krizi ve biyolojik çeşitlilik kaybı tehlikeleriyle karşı karşıya olduğu ve güç kaynaklarını gözden geçirmek durumunda kaldığı bu vakitte madencilik siyasetleri da kesinlikle gündemde olmaya devam edecek.

  • Zeytinlikler, ‘Zeytincilik Kanunu’na karşın madencilik faaliyetlerine açılabilir mi?
  • İnsanın maden arayışı yeryüzünde ne tıp izler bıraktı?
  • Ukrayna savaşı ve ülkelerin tartışmalı kararları: Madencilik müsaadeleri, nükleer güç, ‘kelepir’ petrol
 
Üst