bencede
New member
Türk Tabipleri Birliği (TTB) Lideri Dr. Şebnem Korur Fincancı, tahliyesinin akabinde Evrensel’e yazdığı yazıda Bakırköy Cezaevi’nde Türkçe bilmediği için avukat hakkından yararlanamayan, bu niçinle infaz müddeti tamamlansa dahi cezaevinde kalmaya devam edenler olduğunu söz etti.
BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlar, Türkiye’de yasalar mucibince yabancıların da vatandaşlar kadar isimli yardım hakkına sahip olduğunu lakin pratikte farklı uygulamalar görülebildiğini belirtiyor. Sorunların başında çeviri geliyor.
Türkiye’de Anayasa’nın 36. hususu mucibince “Herkes, legal vasıta ve yollardan yaralanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı yahut davalı olarak tez ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahip” ve yabancı ya da Türkiye vatandaşı her insanın bir müdafi tarafınca savunulma hakkı maddelerle korunuyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Türkiye Barolar Birliği (TBB) Lider Yardımcısı Av. Gürkan Altun, Türkiye’de beş yıl ve üzeri mahkumiyetle sonuçlanacak bir kabahat kelam konusu ise, yabancı ya da Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ayrımı olmaksızın, herkese mecburî olarak barodan müdafi yönlendirmesi yapıldığını vurguluyor.
Ancak Mülteci Hakları Merkezi’nin (MHM) 2019’un Ocak ayında yayımlanan “Türkiye’de Sığınmacı ve Göçmenlerin İsimli Yardıma Erişimi: Tespitler ve Öneriler” raporunda, uygunlaştırma için çeşitli adımların artmasıyla bir arada, sığınmacı ve göçmenlerin isimli yardım çerçevesinde sağlanan hizmetlere erişiminin çabucak hemen “arzu edilen seviyede olmadığı” belirtiliyor.
TBB idare şurası üyesi Av. Ali Bayram da, “Özellikle Kürtlerin ya da yabancıların, süreksiz olarak müdafaa altında ya da süreksiz olarak Türkiye’ye yerleşmiş şahısların, kâfi derecede Türkçe bilmediği için meramını anlatamayan, ekonomik şartları da uygun olmadığı biçimde rastgele bir isimli yardımdan yararlanamayan, avukat tutamayan, müdafisi olmadığı için de kendisini gereğince savunamayan ya da savunma argümanlarından yoksun kalan beşerler, Türkiye’de kronik bir problem” dedi.
Bu sorunun soruşturma evresinde, kişinin gözaltına alındığı an itibariyle başladığını ve yargılama mühletinin sonuna kadar devam ettiğini ekledi.
‘Avukatsız ve tercümansız biçimde tabirleri alınıyor’
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 147. unsuruna nazaran, kuşkulu yahut sanığın sözü alındığı sırada şahsa minimum hakları hatırlatılırken müdafi seçme hakkının bulunduğu ve tabir yahut sorguda hazır bulunabileceği bildirilmek zorunda.
Fakat Av. Bayram uygulamada durumun farklı olduğunu belirtiyor:
“Şahıs yakalandığında ya da gözaltına alındığı anda çabucak hemen sorgusu yapılmadan, sözü alınmadan minimum haklarının hatırlatılması lazım. Kendisini tabir edebileceği bir lisanda, lehine olan kanıtları bildirme, toplatma ya da meramını anlatabilecek minimum tercümanlık şartlarından istifade edebilmesi gerekiyor.
“Fakat kolluk kuvvetlerinin Türkiye’de ortaya koyduğu bir pratik var. Bu insanların avukatsız bir biçimde sözlerine başvuruluyor. Buna kimi yerde ‘mülakat’, kimi yerde ‘ön ifade’ deniliyor. İstenilen sorular soruluyor. Bu soruların yanıtları bir biçimde sanıktan alınıyor. Bu suretle de suçlamaların teyidi mahiyetinde tahminen de sanığın iradesinin sakat olduğu bir ortamda elde edilen kanıtlarla, bilgilerle örülü olan ‘ifade metni’ düzenleniyor.
“Bu basamaktan daha sonra beş yıl ve üzerinde ceza gerektiren bir suçlamayla karşı karşıyaysa, şahsın sözünün alınması ve bu konuda avukat bakılırsavlendirmesi yapması gerektiğine dair baroyla irtibata geçiliyor.”
Bu durumda avukata sırf meşrulaştırıcı bir bakılırsav düştüğünü belirten Bayram, bu beyanların; kişi kendini savunma imkanına sahip değilken ve kendi lisanında mütercim tercüman olmaksızın, tahminen bir biçimde iradesi baskılanarak ya da zorlanarak alındığı için “hukuka aykırı” olduğunu vurguluyor.
Bayram, bu “ön metin” denilen uygulamanın “pratikte herkes tarafınca bilindiğini lakin Adalet Bakanlığı’na ya da rastgele bir savcılığa sorulduğunda kurumsal olarak reddedildiğini” belirtiyor. Kendisinin bu durumu Yargıtay üyelerinin, hakim ve savcıların bulunduğu toplantılarda lisana getirdiğini, onların da durumdan haberdar olduğunu ekliyor: “Ancak yazılı olarak bunu reddedeceklerdir”.
BBC Türkçe’nin ulaştığı Adalet Bakanlığı, bu mevzuda yönelttiğimiz sorulara karşılık vermedi.
“Biz çağırıldığımızda kimi vakit polis memurunun tercüman olarak kullanılmasıyla oldukçatan soruların sorulduğunu görüyoruz” diyen Bayram, bu ‘bilgi alma tutanağı’nın savcılığın önüne konulduğunu ve savcının da bunun üzerinden sorularını şekillendirdiğini vurguluyor: “Çok açık bir yönlendirme var.”
Baro telekonferansla çeviri yardımı sağlıyor
Yargılama evresinde kişi tercüman talep edebiliyor fakat baroların çeviri ofislerinde her lisanda uzman tercüman bulundurulamıyor. Av. Gürkan Altun, TBB’nin mütercim çeviri ofisi olduğunu, buradan telekonferans sistemi ile çeviri yardımı sağlandığını ve şahsa sürecin anlatıldığını belirtiyor:
“Her baronun isimli yardım ünitesinde her lisanı konuşan tercüman yok. İsimli yardım bütçeleri kısıtlı ve hudutlu. Biroldukça vilayette, bilhassa Ankara, İstanbul ve İzmir üzere, baro bakılırsavlendirmeyi yapıyor, avukatı atıyor ama meslektaşımız vekalet fiyatını bir, bir buçuk yıl daha sonra alabiliyor, baronun yaptığı sıralama gereği.”
Altun, cezası katılaşmış şahısların, yani mahkumların savcılık tarafınca cezaevine teslimi daha sonrasında en geç bir hafta ortasında hazırlanan müddetname çerçevesinde, cezaevinden ne vakit ayrılacağının belirli olduğunu belirtiyor.
Ancak cezası katılaşmamış, tutuklu olan bireylerin mahkeme sonucuyla aylarca önlem hedefli cezaevinde kalabildiğini ekliyor.
‘Ceza beş yılın altında ise avukatsız yargılanıp karar giyebilir’
Beş yılın altında mahkumiyetle sonuçlanacak bir kabahatin kelam konusu olması durumunda fiyatsız müdafi atanmasının mümkün olmadığını belirten Altun, bir daha de gözaltına alınan her şahsın CMK 147. husus mucibince taban hakları olduğunu söylüyor.
Bu durumda avukat bulundurma, susma, yakınıyla irtibat kurma üzere taban hakların usulen hatırlatıldığını belirten Bayram, kişinin avukatsız bir biçimde yargılanıp çarçabuk karar giyebileceğini ekliyor:
“Müdafi yardımından yararlanmak istiyorsa bunu ilgili kolluk ünitesine, savcılığa ya da mahkemeye şahsın şahsen talep etmesi lazım yazılı olarak. Ya da bu hak hatırlatıldığında ‘ben avukat hizmetinden yararlanmak istiyorum’ demesi lazım. Bu durumda barodan avukat isteniyor. Ancak ceza alması halinde isimli hizmet aldığı için yargılama masraflarından kendi sorumlu oluyor.”
Kişi avukat fiyatını karşılayamayacak maddi durumda ise, maddi durum tespiti için ilgili kurumlardan evrak sunulması gerekiyor. Altun’un aktardığına göre, lisan sorunu bu hususta sorun olabilse de baroya ulaşan bireye istenen dokümanlar TBB çeviri ofisinden telekonferans metoduyla anlatılıyor.
‘Geri gönderme merkezlerinde şahsi olarak avukata erişim engellenebiliyor’
Öte yandan MHM raporuna göre, kişi şayet idari nezaret yani geri gönderme merkezinde ise isimli yardım ofislerine erişim konusunda meseleler yaşanıyor.
Bu durumlarda pratikte avukata erişimin şahsi olarak engellenmeye çalışıldığını belirten Altun, yürütmeyi temsil eden geri gönderme merkezlerinin genel siyaset olarak kişinin Türkiye’de kalmasını istemediğini belirtiyor:
“Ancak kişinin bir yakını vasıtasıyla da olsa baroya ulaşması durumunda, atanan avukat, kişinin hudut dışı edilmesi ömür bütünlüğüyle ilgili önemli tehlike oluşturuyorsa, Türkiye’de kalması mecburî ve gerekliyse, yasalar da bu hakkı veriyorsa, onu sonuna kadar kullanıyorlar. Bu niçinle de pek sevilmiyorlar ve birtakım yerlerde avukata erişim şahsi hareketlerle engelleniyor olabilir. Lakin bize ulaşırlarsa barolar harekete geçiyor”.
TBB, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’yle (UNHCR) ile isimli yardım, hukuksal takviye ve çeviri takviyesi için ortak bir proje yürütüyor. 2018’den bu yana devam eden proje ödenek yetersizliği niçiniyle 2022’de bitse de, birkaç hafta evvel yeni bir protokol imzalandı ve projeye dahil olan baro sayısı 36’ya çıkarıldı.
BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlar, Türkiye’de yasalar mucibince yabancıların da vatandaşlar kadar isimli yardım hakkına sahip olduğunu lakin pratikte farklı uygulamalar görülebildiğini belirtiyor. Sorunların başında çeviri geliyor.
Türkiye’de Anayasa’nın 36. hususu mucibince “Herkes, legal vasıta ve yollardan yaralanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı yahut davalı olarak tez ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahip” ve yabancı ya da Türkiye vatandaşı her insanın bir müdafi tarafınca savunulma hakkı maddelerle korunuyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Türkiye Barolar Birliği (TBB) Lider Yardımcısı Av. Gürkan Altun, Türkiye’de beş yıl ve üzeri mahkumiyetle sonuçlanacak bir kabahat kelam konusu ise, yabancı ya da Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ayrımı olmaksızın, herkese mecburî olarak barodan müdafi yönlendirmesi yapıldığını vurguluyor.
Ancak Mülteci Hakları Merkezi’nin (MHM) 2019’un Ocak ayında yayımlanan “Türkiye’de Sığınmacı ve Göçmenlerin İsimli Yardıma Erişimi: Tespitler ve Öneriler” raporunda, uygunlaştırma için çeşitli adımların artmasıyla bir arada, sığınmacı ve göçmenlerin isimli yardım çerçevesinde sağlanan hizmetlere erişiminin çabucak hemen “arzu edilen seviyede olmadığı” belirtiliyor.
TBB idare şurası üyesi Av. Ali Bayram da, “Özellikle Kürtlerin ya da yabancıların, süreksiz olarak müdafaa altında ya da süreksiz olarak Türkiye’ye yerleşmiş şahısların, kâfi derecede Türkçe bilmediği için meramını anlatamayan, ekonomik şartları da uygun olmadığı biçimde rastgele bir isimli yardımdan yararlanamayan, avukat tutamayan, müdafisi olmadığı için de kendisini gereğince savunamayan ya da savunma argümanlarından yoksun kalan beşerler, Türkiye’de kronik bir problem” dedi.
Bu sorunun soruşturma evresinde, kişinin gözaltına alındığı an itibariyle başladığını ve yargılama mühletinin sonuna kadar devam ettiğini ekledi.
‘Avukatsız ve tercümansız biçimde tabirleri alınıyor’
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 147. unsuruna nazaran, kuşkulu yahut sanığın sözü alındığı sırada şahsa minimum hakları hatırlatılırken müdafi seçme hakkının bulunduğu ve tabir yahut sorguda hazır bulunabileceği bildirilmek zorunda.
Fakat Av. Bayram uygulamada durumun farklı olduğunu belirtiyor:
“Şahıs yakalandığında ya da gözaltına alındığı anda çabucak hemen sorgusu yapılmadan, sözü alınmadan minimum haklarının hatırlatılması lazım. Kendisini tabir edebileceği bir lisanda, lehine olan kanıtları bildirme, toplatma ya da meramını anlatabilecek minimum tercümanlık şartlarından istifade edebilmesi gerekiyor.
“Fakat kolluk kuvvetlerinin Türkiye’de ortaya koyduğu bir pratik var. Bu insanların avukatsız bir biçimde sözlerine başvuruluyor. Buna kimi yerde ‘mülakat’, kimi yerde ‘ön ifade’ deniliyor. İstenilen sorular soruluyor. Bu soruların yanıtları bir biçimde sanıktan alınıyor. Bu suretle de suçlamaların teyidi mahiyetinde tahminen de sanığın iradesinin sakat olduğu bir ortamda elde edilen kanıtlarla, bilgilerle örülü olan ‘ifade metni’ düzenleniyor.
“Bu basamaktan daha sonra beş yıl ve üzerinde ceza gerektiren bir suçlamayla karşı karşıyaysa, şahsın sözünün alınması ve bu konuda avukat bakılırsavlendirmesi yapması gerektiğine dair baroyla irtibata geçiliyor.”
Bu durumda avukata sırf meşrulaştırıcı bir bakılırsav düştüğünü belirten Bayram, bu beyanların; kişi kendini savunma imkanına sahip değilken ve kendi lisanında mütercim tercüman olmaksızın, tahminen bir biçimde iradesi baskılanarak ya da zorlanarak alındığı için “hukuka aykırı” olduğunu vurguluyor.
Bayram, bu “ön metin” denilen uygulamanın “pratikte herkes tarafınca bilindiğini lakin Adalet Bakanlığı’na ya da rastgele bir savcılığa sorulduğunda kurumsal olarak reddedildiğini” belirtiyor. Kendisinin bu durumu Yargıtay üyelerinin, hakim ve savcıların bulunduğu toplantılarda lisana getirdiğini, onların da durumdan haberdar olduğunu ekliyor: “Ancak yazılı olarak bunu reddedeceklerdir”.
BBC Türkçe’nin ulaştığı Adalet Bakanlığı, bu mevzuda yönelttiğimiz sorulara karşılık vermedi.
“Biz çağırıldığımızda kimi vakit polis memurunun tercüman olarak kullanılmasıyla oldukçatan soruların sorulduğunu görüyoruz” diyen Bayram, bu ‘bilgi alma tutanağı’nın savcılığın önüne konulduğunu ve savcının da bunun üzerinden sorularını şekillendirdiğini vurguluyor: “Çok açık bir yönlendirme var.”
Baro telekonferansla çeviri yardımı sağlıyor
Yargılama evresinde kişi tercüman talep edebiliyor fakat baroların çeviri ofislerinde her lisanda uzman tercüman bulundurulamıyor. Av. Gürkan Altun, TBB’nin mütercim çeviri ofisi olduğunu, buradan telekonferans sistemi ile çeviri yardımı sağlandığını ve şahsa sürecin anlatıldığını belirtiyor:
“Her baronun isimli yardım ünitesinde her lisanı konuşan tercüman yok. İsimli yardım bütçeleri kısıtlı ve hudutlu. Biroldukça vilayette, bilhassa Ankara, İstanbul ve İzmir üzere, baro bakılırsavlendirmeyi yapıyor, avukatı atıyor ama meslektaşımız vekalet fiyatını bir, bir buçuk yıl daha sonra alabiliyor, baronun yaptığı sıralama gereği.”
Altun, cezası katılaşmış şahısların, yani mahkumların savcılık tarafınca cezaevine teslimi daha sonrasında en geç bir hafta ortasında hazırlanan müddetname çerçevesinde, cezaevinden ne vakit ayrılacağının belirli olduğunu belirtiyor.
Ancak cezası katılaşmamış, tutuklu olan bireylerin mahkeme sonucuyla aylarca önlem hedefli cezaevinde kalabildiğini ekliyor.
‘Ceza beş yılın altında ise avukatsız yargılanıp karar giyebilir’
Beş yılın altında mahkumiyetle sonuçlanacak bir kabahatin kelam konusu olması durumunda fiyatsız müdafi atanmasının mümkün olmadığını belirten Altun, bir daha de gözaltına alınan her şahsın CMK 147. husus mucibince taban hakları olduğunu söylüyor.
Bu durumda avukat bulundurma, susma, yakınıyla irtibat kurma üzere taban hakların usulen hatırlatıldığını belirten Bayram, kişinin avukatsız bir biçimde yargılanıp çarçabuk karar giyebileceğini ekliyor:
“Müdafi yardımından yararlanmak istiyorsa bunu ilgili kolluk ünitesine, savcılığa ya da mahkemeye şahsın şahsen talep etmesi lazım yazılı olarak. Ya da bu hak hatırlatıldığında ‘ben avukat hizmetinden yararlanmak istiyorum’ demesi lazım. Bu durumda barodan avukat isteniyor. Ancak ceza alması halinde isimli hizmet aldığı için yargılama masraflarından kendi sorumlu oluyor.”
Kişi avukat fiyatını karşılayamayacak maddi durumda ise, maddi durum tespiti için ilgili kurumlardan evrak sunulması gerekiyor. Altun’un aktardığına göre, lisan sorunu bu hususta sorun olabilse de baroya ulaşan bireye istenen dokümanlar TBB çeviri ofisinden telekonferans metoduyla anlatılıyor.
‘Geri gönderme merkezlerinde şahsi olarak avukata erişim engellenebiliyor’
Öte yandan MHM raporuna göre, kişi şayet idari nezaret yani geri gönderme merkezinde ise isimli yardım ofislerine erişim konusunda meseleler yaşanıyor.
Bu durumlarda pratikte avukata erişimin şahsi olarak engellenmeye çalışıldığını belirten Altun, yürütmeyi temsil eden geri gönderme merkezlerinin genel siyaset olarak kişinin Türkiye’de kalmasını istemediğini belirtiyor:
“Ancak kişinin bir yakını vasıtasıyla da olsa baroya ulaşması durumunda, atanan avukat, kişinin hudut dışı edilmesi ömür bütünlüğüyle ilgili önemli tehlike oluşturuyorsa, Türkiye’de kalması mecburî ve gerekliyse, yasalar da bu hakkı veriyorsa, onu sonuna kadar kullanıyorlar. Bu niçinle de pek sevilmiyorlar ve birtakım yerlerde avukata erişim şahsi hareketlerle engelleniyor olabilir. Lakin bize ulaşırlarsa barolar harekete geçiyor”.
TBB, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’yle (UNHCR) ile isimli yardım, hukuksal takviye ve çeviri takviyesi için ortak bir proje yürütüyor. 2018’den bu yana devam eden proje ödenek yetersizliği niçiniyle 2022’de bitse de, birkaç hafta evvel yeni bir protokol imzalandı ve projeye dahil olan baro sayısı 36’ya çıkarıldı.