Ukrayna krizi: Erdoğan için sancılı açmaz

bencede

New member
Değer Akal

Batı ittifakıyla Rusya içindeki Ukrayna krizi, Çin’in Moskova’dan yana hal almasıyla yeni bir boyuta taşındı.

Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in Pekin’e yaptığı ziyarette, Çin Devlet Lideri Şi Cinping ile ortak bir bildiri yayımlaması, cepheleşmeyi daha da sertleştirdi.

Milletlerarası basın kuruluşları tarafınca son dakika gelişmesi olarak “Batı’ya karşı Çin-Rusya ittifakı” ve “Putin ve Şi, Batı’ya karşı safları sıkılaştırıyor” başlıklarıyla duyurulan gelişme, Türkiye açısından da büyük ehemmiyet taşıyor.

Uzmanlar, dış siyasette giderek sıkışan Ankara’nın, Ukrayna’da savaş tehlikesinin arttığı bir ortamda, iktisattan güce ve iç siyasete kadar uzanan geniş bir alanda, önemli sınamalarla karşı karşıya kalabileceğini belirtiyorlar.

“Düzeni alaşağı etmek istiyorlar”

ABD’nin saygın fikir kuruluşlarından Alman Marshall Fonu (GMF) Lider Yardımcısı Ian Lesser, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, Batılı ülkelerin eş vakitli olarak, birbiriyle etkileşim ortasında olan iki farklı ve epey önemli sınama ile karşı karşıya bulunduğuna dikkat çekti.

Ukrayna konusunda tansiyonun her geçen gün tırmandığına işaret eden Lesser, “Eş vakitli olarak art planda, büyük bir süratle gelişmekte olan jeopolitik bir durum kelam konusu: Argümanlı maksatları olan Rusya ve Çin, mevcut güvenlik mimarisini değiştirmek, hatta bu tertibi alaşağı etmek istiyorlar” değerlendirmesini aktardı.

“Daha üstün” vurgulu meydan okuma

Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nun iki daimi üyesi olan Rusya ve Çin, yeni bir dünya sistemi inşa edilmesi gerektiğini savunuyorlar.

4 Şubat’ta, “Yeni Bir Periyoda Giren Milletlerarası Bağlantılar ve Global Sürdürülebilir Kalkınma” başlığıyla yayımladıkları bildiride, “Dünya güçleri içinde karşılıklı hürmet, barışçıl bir ortada yaşama ve karşılıklı fayda sağlayan işbirliği temelinde, yeni bir cins bağlantı inşa edilmesi gerekiyor” deniliyor.

Dünyanın bir değişim sürecinden geçtiğine işaret edilirken, milletlerarası siyasette “oldukça kutupluluğu güçlendirme” amacı söz ediliyor. Pekin ve Moskova, iştiraklerini bildiride yer verdikleri şu savlı tabirlerle kayda geçiriyor:

“Rusya ve Çin, devletlerarası yeni bağlantılarının, Soğuk Savaş devrinin siyasi ve askeri ittifaklarından daha üstün olduğunu teyit etmektedir. İki devlet içindeki dostluğun sonu yoktur, ‘yasaklanmış’ işbirliği alanları yoktur, güçlendirilen stratejik işbirliği ne üçüncü ülkeleri amaç almaktadır ne de memleketler arası ortamdaki değişimden ve üçüncü ülkelerdeki dolaylı değişikliklerden etkilenmektedir.”

Ortak bildiride Batı’ya “ideolojik Soğuk Savaş yaklaşımlarına son verme çağrısı” yapan iki ülke, NATO’nun genişlemesine, Asya-Pasifik’te cepheleşmeye karşı olduklarını, ABD’nin Hint-Pasifik stratejisinin bölgedeki barış ve istikrara olumsuz tesirleri konusunda da teyakkuzda olmayı sürdüreceklerini aktarıyorlar.

Demokrasi tezi

Demokrasi ve insan hakları bahislerinde makûs bir sicile sahip olan, memleketler arası kuruluşlar tarafınca ağır biçimde eleştirilen iki ülkenin, bildiride kendilerini “uzun demokrasi geleneğine sahip dünya güçleri” olarak tanımlamaları da dikkat çekiyor.

Bildiride, “demokrasiyi tesis etmede herkese uyacak tek bir şablon bulunmadığı” tez ediliyor, “Taraflar, demokrasi ve insan hakları savunuculuğunun öbür ülkeler üzerinde baskı kurmak için kullanılmaması gerektiğine inanıyor. Taraflar demokrasi ve insan haklarını muhafaza mazeretiyle demokratik pahaların istismar edilmesine, hükümran ülkelerin içişlerine müdahale edilmesine ve dünyada bölünmeler ve ihtilafları kışkırtmayı amaçlayan her teşebbüse karşı çıkıyor” deniliyor.

ABD ve Avrupa’da gözler Türkiye’de

NATO’nun ikinci en büyük askeri gücü olan, uzun yıllar ittifakın güneydoğu kanadında etkin rol oynayan Türkiye’nin son senelerda Rusya ve Çin ile geliştirdiği bağların tesiri, bunların Ankara’nın Ukrayna krizindeki siyasetine nasıl yansıyacağı merakla izleniyor.

GMF Lider Yardımcısı Lesser, Washington ve Brüksel’in bakış açısını aktarırken, “Tırmanan Ukrayna krizi, Türkiye’nin izlemekte olduğu dış politikayı da yeni zorluklarla yüz yüze getirdi. Türkiye Ukrayna konusunda Batı ile Rusya içinde tercih yapma durumuyla karşı karşıya. Bu fazlaca sıkıntı bir müddetç” biçiminde konuştu.

Washington-Moskova sınırında kriz büyürken, Erdoğan’ın Rusya’dan S-400’leri satış almış olmasının daha önemli bir probleme evrilebileceğini söyleyen Lesser, öbür yandan Türkiye’nin bir NATO üyesi olarak yükümlülükleri bulunduğunu, bu çerçevede Ukrayna konusunda Rusya’ya verilecek reaksiyon konusunda kararlaştırılacak adımlara da takviye vermesi gerekeceğini belirtti.

Karadeniz’de tansiyon tırmanabilir

En makus senaryonun gerçekleşmesi, Rusya’nın Ukrayna’ya askeri müdahalede bulunması halinde ittifakın Karadeniz’de takınacağı askeri tavırda Türkiye’nin de yerini alması gerekeceğini söyleyen Lesser, kimi derin görüş ayrılıklarının kriz durumlarında bir kenara bırakılması gerekeceğini, bağlantıların stratejik boyutunun ehemmiyet kazanacağını kaydetti. Lesser, şu değerlendirmesini aktardı:

“Rusya’nın Ukrayna’ya askeri müdahalesi Türkiye için fazlaca tehlikeli olabilir. Karadeniz’de mümkün çatışmalar, kaza kararı da olsa yaşanması olası askeri tansiyonlar kararında Türkiye kendini son derece önemli, riskli bir durumun ortasında bulabilir. Rusya ile daha evvel de gibisi olaylar yaşandı ne yazık ki. Türkiye’nin son senelerda Rusya konusunda takındığı tavırdan fazlaca rahatsız olsalar da NATO müttefikleri, Ukrayna ihtilafının gidişatına bağlı olarak bir noktada Türkiye’nin, savunma dayanağı verilmesi gerekebilecek bir partner olduğunun da bilincindeler.”

Yaptırımlar Türkiye iktisadını zorlar

Rusya’nın Ukrayna’ya askeri bir akın düzenlemesi halinde, NATO ve AB ülkelerinin derhal siyasi, ekonomik ve mali yaptırımlarla karşılık vermesi bekleniyor.

Erdoğan’ın son senelerda Putin ile güç başta olmak üzere biroldukca alanda alakaları derinleştirmesi niçiniyle, tansiyonun tırmanması ve yaptırımların devreye girmesi durumunda, bundan en epeyce etkilenecek ülkelerin başında Türkiye bulunuyor.

Ian Lesser, “Rusya’ya yaptırım süreci, güç başta olmak üzere birfazlaca alanda Türkiye’yi epeyce önemli tercihlerle karşı karşıya getirecektir. Rusya’nın gayriresmi yollardan Türkiye üzerinden yaptırımları delmeye dönük mümkün teşebbüsleri de büyük bir dikkatle incelenecektir. Kimi yaptırım adımları, muhtemelen Türkiye iktisadı için önemli zorluklar getirebilecektir. Almanya da bu cins tercihleri yapmak zorunda kalacak. Lakin Almanya, Türkiye’ye bakılırsa daha varlıklı, kuvvetli bir iktisadı olan bir ülke” görüşünü lisana getirdi.

Erdoğan’ın dış siyaset savrulmaları sürdürülebilir mi?

Memleketler arası gözlemciler, Batılı ülkeler ve Rusya ile tırmanan krizin, Erdoğan’ın dış siyasetteki hareket alanını daha da daraltacağını, bugüne kadar izlenen, iç siyasete endeksli, popülist yaklaşımın sürdürülmesinin daha da zorlaşacağını lisana getiriyorlar.

Erdoğan’ın periyot dönem Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası kontratlar ve ortasında bulunduğu ittifakların öngördüğü yükümlülüklere alışılmamış hareket etmesinin de Türkiye’nin memleketler arası alandaki güvenirliğinin gerilemesine yol açtığı belirtiliyor.

Demokrasi ve hukuk devletinde gerilemeye yol açan siyasetleri niçiniyle eleştirilen ve bu niçinden ötürü başta ABD Lideri Joe Biden olmak üzere bir fazlaca Batılı önderin uzaklıklı tavır takındığı Erdoğan’ın, Batı’yı gaye alan telaffuz ve tenkitlerinin birçoğunun otoriter Çin ve Rusya ile örtüştüğüne, bunun telaş verici bulunduğuna dikkat çekiliyor.

Tırmanan kriz Türkiye’yi tercihlere zorluyor

Türk Dışişleri Bakanlığı’nda kritik vazifelerde bulunmuş olan, emekli büyükelçi Uluç Özülker ise Türkiye’nin dış siyasetinin “ciddi açmazlar” içerisinde olduğuna işaret ederek, bu kritik sürecin aklıselim ve olağanüstü hassas bir istikrar ortasında yönetilmesinin büyük ehemmiyet taşıdığını söylemiş oldu.

DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Özülker, “filler tepişirken çayır olmamak da fazlaca önemli” derken, dış siyaset tercihlerinde birtakım kimi yanılgılar yapıldığını, bu kusurların Türkiye’yi menfaatleri açısından riskli açmazlara soktuğunu vurguladı, “artık bir karar vermemiz lazım” dedi.

Bağımlılık çıkmazı

NATO’nun geçen sene Rusya’yı “hasım” olarak nitelendirdiği sonucun altında Türkiye’nin imzasının bulunduğunu anlatan Özülker, Ankara’nın ortasında bulunduğu açmazı şu sözlerle aktardı:

“NATO’ya bağımlısınız ve Rusya’yı düşman ilan edebiliyorsunuz. Ancak hem de Rusya ile bağlantılarınızda ölçülü olmaya mecbursunuz, güçte bağımlılık bağınız oluşmuş. Karadeniz’den Kafkasya’ya, İdlib’e kadar içi içe geçmiş bir durum var. Ayrıyeten Rusya’nın inşa ettiği nükleer santralin birinci ünitesi 2023’te açılacak mı? Pekala, Rusya doğal gazı keserse ne hale gelinecek, bu düşünüldü mü? S-400’ler alındı… Rusya ile bir göbek bağı oluştuğunu düşünmüyor musunuz? Bundan vazgeçebilir misiniz? Başka taraftan Rusya’nın haksız olarak üzerinde hak sav ettiği Ukrayna ile işbirliği ortasındasınız. İşbirliğini, savunma sanayi alanında ortak yatırımlara varıncaya kadar genişletmek için karar alındı. Pekala, bu şartlar altında Ukrayna halihazırda Rusya’nın denetim etmeye çalıştığı bir ülke değil mi? Artık tüm bunlar ışığında Türkiye’ye ‘Peki, siz tam olarak nerede duruyorsunuz?’ sorusu sorulmaz mı? Ne yazık ki Türkiye’nin ortasında bulunduğu durum fazlaca önemli bir açmaz.”

Halkbank uyarısı

Rusya’nın Ukrayna’ya askeri müdahalesi durumunda uygulanması olası yaptırım sürecini de pahalandıran Özülker, bunun Türkiye iktisadını epeyce daha güç bir duruma sokabileceği ihtarında bulundu.

“Bir çatışma durumunda, uygulanacak yaptırımlar niçiniyle, en ağır bedel ödeyecek ülkelerden biri de Türkiye’dir” diyen Özülker, Türkiye’nin NATO sonucunın dışına çıkamayacağını söylemiş oldu.

Türkiye’nin muhtemel yaptırımlara da uymak durumunda kalacağını vurgulayan Uluç Özülker, İran yaptırımlarını ve bu yaptırımların delindiği argümanıyla Halkbank’ın ABD’de karşı karşıya kaldığı dava sürecini de hatırlattı.
 
Üst