bencede
New member
Paha Akal
Türkiye’nin Cemal Kaşıkçı davasını Suudi Arabistan’a devretmesini, “Riyad için adeta zafer” kelamlarıyla kıymetlendiren Ortadoğu uzmanı Sebastian Sons, Ankara’nın bu adımı atarak Riyad’ın olağanlaşma için öne sürdüğü kuralı yerine getirmiş olduğu ve Erdoğan‘ın Suudi Arabistan ziyaretinin yolunun da bu sayede açıldığı tespitinde bulundu.
Gelişmelerin hem de bölgedeki otoriterleşmenin yükselişini simgelediğini, otoriter idarelerin güçlerini koruma edebilmek ismine safları sıkılaştırdığını aktaran Sons, “Otoriter idarelerin oluşturmakta oldukları ittifak çok alışılmış ki muhalefete, insan hakları savunucularına, gazetecilere şu iletisi veriyor: Otoriter başkanlar günün sonunda işbirliği yapar, her türlü muhalefeti bastırır, bulundukları yerde onları bulur… Kaşıkçı cinayeti, ne yazık ki acımasız ve yabanî bir biçimde bu gücün gösterildiği dehşet verici bir örnek” diye konuştu.
Bonn merkezli Ortadoğu Araştırmaları Merkezi CARPO’nun kıdemli araştırmacılarından Dr. Sebastian Sons, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Arap önderleriyle yakınlaşma ataklarının gerisinde yatan niçinleri, Suudi Arabistan’a yapması beklenen ziyaretini ve bunun Ortadoğu’da tetiklemesi mümkün değişimi DW Türkçe’ye değerlerdirdi.
Rusya’nın saldırısı niçiniyle tüm dikkatler Ukrayna’ya çevrilmiş durumda. Fakat Ortadoğu da bölgesel güç istikrarlarını değiştiren, hayli değerli gelişmelere sahne oluyor. Bu enteresan gelişmelerden biri de Türkiye-Suudi Arabistan yakınlaşması. Arap ve Türk basınında yer alan haberlere nazaran Cumhurbaşkanı Erdoğan, bayramda Suudi Arabistan’ı ziyaret edecek. Aslında Erdoğan, bu ziyareti Şubat ayında gerçekleştireceğini açıklamıştı. Fakat ertelendi… Siz bu gecikmeyi neye bağlıyorsunuz?
Hatırlayacaksınız, aslında Türkiye ile Suudi Arabistan içinde olağanlaşmaya dönük görüşmelerin yürütüldüğünü, kendisinin de bir ziyaret gerçekleştireceğini birinci vakit içinderda Erdoğan kamuoyuna açıklamıştı. Bu aslında şunu da gösteriyor, Türkiye’nin Suudi Arabistan’ın yatırımlarına, ekonomik işbirliğine duyduğu muhtaçlık, Suudi Arabistan’ın Türkiye ile bağlantılarını olağanlaştırma gereksiniminden epey daha büyük, daha kıymetli ve ivedilik arz ediyor. Ben yaklaşık bir ay evvel Suudi Arabistan’daydım. Orada edindiğim izlenim, Türkiye ile bir daha münasebetleri tesis etmeye duyulan ilginin, Türk tarafının istekliliğine kıyasla daha az olduğu formundaydı. Riyad için Türkiye ile olağanlaşmanın en kıymetli kuralı, Cemal Kaşıkçı davasının Suudi Arabistan’a dönemiydi. Bu da geçen hafta gerçekleşti. Artık, Suudi Arabistan’ın koşulu Türkiye tarafınca karşılanmış, Erdoğan’ın ziyaretinin de yolu açılmış görünüyor.
Muhalif gazeteci Kaşıkçı’nın, 2018 yılında, Suudi Arabistan’ın İstanbul başkonsolosluğunda öldürülmesi, uzun müddettir Ankara ile Riyad içinde gerginlik konusuydu. Türkiye’deki davanın artık apar topar Suudi Arabistan’a devredilmesi, hususun türel boyutlarıyla birlikte kamuoyunda tartışılıyor. Suudi Arabistan açısından bu husus niye olağanlaşma açısından en kıymetli kuraldı? Ankara bu adımı atarak hangi iletisi vermiş oldu?
Türk tarafı bu sonucuyla Suudi Arabistan’a Kaşıkçı davasını kapattığını, bunu Türkiye-Suudi bağlarında Riyad üzerinde baskı aracı olarak kullanmayacağı, araçsallaştırmayacağı teminatını vermiş oldu. Suudi Arabistan idaresi için Türkiye’nin Kaşıkçı davasını kapatması, sembolik olmaktan hayli öte, adeta bir zafer. Zira Türkiye, bu kararla, Suudi Arabistan’a “biz bu bahiste galip gelen taraf olamayacağımızı anladık, size gereksinimimiz var, bu niçinle karşılıklı ekonomik ve güvenlik çıkarlarına dayanan pragmatik münasebetlere dönelim” bildirisini vermiş oldu. Riyad da bu sayede bölgede marjinalleşmesine yol açan bu mevzunun kapandığını ilan etmiş, hem Türkiye’ye birebir vakitte tüm dünyaya “kimse içişlerimize karışmasın” bildirisini vermiş oldu.
Erdoğan’ın Suudi Arabistan ile olağanlaşma ismine attığı bu adım, neyin habercisi? Farklı bir periyoda, yeni bir dönüm noktasına mı tanıklık ediyoruz?
Evet. Aslında bu gelişmeler bölgede otoriterleşmenin yükselişini simgeliyor. Kaşıkçı cinayeti evrakının Türk makamları tarafınca Suudi makamlara devredilmesi, bize bölgedeki otoriter idarelerin güçlerini koruma edebilmek ismine safları sıkılaştırdıklarını da gösteriyor. Kendi güçlerini, idarelerini koruma edebilmek ismine, daha yakın bir dayanışma ortasında olmaları gerektiğini, rakip aktörlere, ortak düşman olarak gördükleri aktörlere karşı birleşmeleri gerektiğini düşünüyorlar. Aslında bu, Suudi Arabistan ve Veliaht Prensi Muhammed bin Selman tarafınca son bir kaç yıldır izlenen bir siyaset. Yalnızca Türkiye ile değil, kendi komşu ülkeleriyle de bu yolda ilerledi… Bir yıl evvel Katar ile diplomatik ilgilerin bir daha tesis edildiği “El Ula” deklarasyonu da bunu temsil ediyor. Zira Suudi Arabistan, ABD’yi artık muteber bir ortak olarak görmüyor, bu niçinle kendine öbür partnerler arıyor ve çok alışılmış ki Erdoğan, Suudi Arabistan’ın beklentilerine cevap verebilecek bir partner olabilir. İran’ın bölgedeki nüfuzuna karşı, Ortadoğu’da radikalleşme ve aşırıcılığa karşı, Türkiye bir karşı istikrar oluşturabilir.
Bu olağanlaşma sürecinde, otoriter idarelerin iktidarlarını sürdürme, bu hedefle dayanışma içine girmesinin belirleyici olduğuna işaret ediyorsunuz. halbuki Türkiye ile Suudi Arabistan içinde ideolojik açıdan farklılıklar, dış siyasette rekabet, farklı çıkarlar ve evvelar de kelam konusu…. Tespitinizi biraz açar mısınız?
Bölgedeki başkanlar, güvenlik hususları, ekonomik meseleler gibi farklı niçinlerden dolayı siyasi idarelerinin geleceği konusunda, kendi güvenlikleri konusunda tasa duyuyorlar. Üzerlerinde artan baskı o kadar büyük ki, birbirleriyle pragmatik, taktiksel ittifaklar oluşturmak haricinde diğer bir seçenek görmüyorlar. Bu da ideolojik farklılıkların bir kenara bırakılmasına, pragmatizme dayanan bir yakınlaşmaya, yeni bir ittifak modeline yönelmelerine yol açıyor. Suudi Arabistan-Türkiye yakınlaşması bunun en bariz örneği. Ayrıyeten bölgedeki otoriter idareler, son bir kaç yıldır şunu fark ettiler: Artık ABD, bu rejimlerin güvenlik şemsiyesi olarak bölgede varlık göstermek istemiyor, bölgedeki varlığını azalttı. Batı dünyasının Ukrayna ve Rusya’ya odaklandığı, Çin ve Rusya’nın global aktörler olarak Körfez ülkeleri ve genel olarak bölge için değerinin arttığı bu fazlaca kutuplu dünyada, bölgedeki otoriter idareler, siyasi olarak ayakta kalabilmek, idarelerini, güçlerini koruma edebilmek için bir daha işbirliği yapmak zorunda olduklarını fark ettiler.
Ortaya koyduğunuz bu çerçeve, bu ülkelerde demokrasi, insan hakları ve özgürlükler konusunda hayli karamsar bir periyoda işaret ediyor…
Ne yazık ki o denli. Otoriter idarelerin oluşturmakta oldukları ittifak çok natürel ki muhalefete, insan hakları savunucularına, gazetecilere şu bildirisi veriyor: Otoriter önderler günün sonunda işbirliği yapar, her türlü muhalefeti bastırır, bulundukları yerde onları bulur… Kaşıkçı cinayeti, ne yazık ki acımasız ve yabanî bir biçimde bu gücün gösterildiği dehşet verici bir örnek… Tıpkı şeyin yenidenlanabileceğini düşünmüyorum. Lakin istihbarat örgütlerinin işbirliğine gittiği, bölge ülkelerinde toplumsal baskıların arttığı, gözetlemelerin yapıldığı, otoriterleşmenin farklı bir evresine geçileceğini, yeni bir baskı devriyle karşı karşıya olacağımızı düşünüyorum. Bölge başkanları siyasi güçlerini konsolide etmekten çekinmeyecek. Batı’da ise, bilhassa de Ukrayna krizi niçiniyle, bu telaş verici gelişmelerin üzerine gidecek bir irade yok.
Türkiye’nin Suudi Arabistan ile münasebetleri olağanlaştırma arayışında, iktisatta yaşanan ağır problemlerin, güç fiyatlarındaki rekor artışın da tesirli olduğu belirtiliyor. Türkiye’de seçimler yakınlaşıyor, sizce Erdoğan yurt haricinden kaynak sağlama arayışında Riyad’dan kendisine takviye bulabilir mi?
Suudi Arabistan partner olarak gördüğü ülkelere mali kaynak sağlıyor. Bunu Mısır, Sudan konusunda, son olarak da tansiyonlar daha sonrasında Lübnan’da gördük. Lakin yalnızca mali takviye ya da yardımlar değil, yatırımlar da kelam konusu. Veliaht Prensi Muhammed Bin Selman tarafınca yönetilen Suudi Arabistan Kamu Yatırım Fonu’nun aktivitelerine baktığınızda, bunun Suudi Arabistan’ın yurtdışı yatırımlarının ana kaynağı olduğunu görürsünüz. Bu bununla birlikte rejimin gücünü koruma etme ve öteki ülkeler üzerinde tesirde bulunmanın aracı. Suudi Arabistan, petrolün ötesinde ekonomik yatırımlarını çeşitlendirme arayışında ve Türkiye epey alımlı bir pazar. Türkiye onlar için aslında ekonomik açıdan yatırım yapmanın epeyce mantıklı olduğu bir partner…
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Ramazan Bayramı’nda Suudi Arabistan’ı ziyaret edeceği, hatta bayram namazını Mekke’de Kral Selman ve Veliaht Prens Muhammed bin Selman ile bir arada kılacakları haberlere yansıdı. Bu çabucak hemen resmen doğrulanmadı, lakin şayet gerçekleşirse, bunun sembolik kıymetini size bakılırsa nedir? Nasıl bir bildiri verilmek isteniyor olabilir?
Bu, her iki taraf için de kendi kamuoylarında prestijlerini müdafaayı sağlayacak ülkü bir tahlil üzere görünüyor. Zira dini bir boyutu da bulunan bu atılım, her iki taraf için de, geçmişteki tansiyonların andından ziyaretin kamuoylarında kabul görmesini kolaylaştırıyor. Bu hem de, bölgenin “emsalsiz önder ülkesi” olduğunu göstermek isteyen, bu rolü bir daha inşa etmek isteyen Suudi Arabistan’ın elini de güçlendiriyor.
Türkiye’nin Cemal Kaşıkçı davasını Suudi Arabistan’a devretmesini, “Riyad için adeta zafer” kelamlarıyla kıymetlendiren Ortadoğu uzmanı Sebastian Sons, Ankara’nın bu adımı atarak Riyad’ın olağanlaşma için öne sürdüğü kuralı yerine getirmiş olduğu ve Erdoğan‘ın Suudi Arabistan ziyaretinin yolunun da bu sayede açıldığı tespitinde bulundu.
Gelişmelerin hem de bölgedeki otoriterleşmenin yükselişini simgelediğini, otoriter idarelerin güçlerini koruma edebilmek ismine safları sıkılaştırdığını aktaran Sons, “Otoriter idarelerin oluşturmakta oldukları ittifak çok alışılmış ki muhalefete, insan hakları savunucularına, gazetecilere şu iletisi veriyor: Otoriter başkanlar günün sonunda işbirliği yapar, her türlü muhalefeti bastırır, bulundukları yerde onları bulur… Kaşıkçı cinayeti, ne yazık ki acımasız ve yabanî bir biçimde bu gücün gösterildiği dehşet verici bir örnek” diye konuştu.
Bonn merkezli Ortadoğu Araştırmaları Merkezi CARPO’nun kıdemli araştırmacılarından Dr. Sebastian Sons, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Arap önderleriyle yakınlaşma ataklarının gerisinde yatan niçinleri, Suudi Arabistan’a yapması beklenen ziyaretini ve bunun Ortadoğu’da tetiklemesi mümkün değişimi DW Türkçe’ye değerlerdirdi.
Rusya’nın saldırısı niçiniyle tüm dikkatler Ukrayna’ya çevrilmiş durumda. Fakat Ortadoğu da bölgesel güç istikrarlarını değiştiren, hayli değerli gelişmelere sahne oluyor. Bu enteresan gelişmelerden biri de Türkiye-Suudi Arabistan yakınlaşması. Arap ve Türk basınında yer alan haberlere nazaran Cumhurbaşkanı Erdoğan, bayramda Suudi Arabistan’ı ziyaret edecek. Aslında Erdoğan, bu ziyareti Şubat ayında gerçekleştireceğini açıklamıştı. Fakat ertelendi… Siz bu gecikmeyi neye bağlıyorsunuz?
Hatırlayacaksınız, aslında Türkiye ile Suudi Arabistan içinde olağanlaşmaya dönük görüşmelerin yürütüldüğünü, kendisinin de bir ziyaret gerçekleştireceğini birinci vakit içinderda Erdoğan kamuoyuna açıklamıştı. Bu aslında şunu da gösteriyor, Türkiye’nin Suudi Arabistan’ın yatırımlarına, ekonomik işbirliğine duyduğu muhtaçlık, Suudi Arabistan’ın Türkiye ile bağlantılarını olağanlaştırma gereksiniminden epey daha büyük, daha kıymetli ve ivedilik arz ediyor. Ben yaklaşık bir ay evvel Suudi Arabistan’daydım. Orada edindiğim izlenim, Türkiye ile bir daha münasebetleri tesis etmeye duyulan ilginin, Türk tarafının istekliliğine kıyasla daha az olduğu formundaydı. Riyad için Türkiye ile olağanlaşmanın en kıymetli kuralı, Cemal Kaşıkçı davasının Suudi Arabistan’a dönemiydi. Bu da geçen hafta gerçekleşti. Artık, Suudi Arabistan’ın koşulu Türkiye tarafınca karşılanmış, Erdoğan’ın ziyaretinin de yolu açılmış görünüyor.
Muhalif gazeteci Kaşıkçı’nın, 2018 yılında, Suudi Arabistan’ın İstanbul başkonsolosluğunda öldürülmesi, uzun müddettir Ankara ile Riyad içinde gerginlik konusuydu. Türkiye’deki davanın artık apar topar Suudi Arabistan’a devredilmesi, hususun türel boyutlarıyla birlikte kamuoyunda tartışılıyor. Suudi Arabistan açısından bu husus niye olağanlaşma açısından en kıymetli kuraldı? Ankara bu adımı atarak hangi iletisi vermiş oldu?
Türk tarafı bu sonucuyla Suudi Arabistan’a Kaşıkçı davasını kapattığını, bunu Türkiye-Suudi bağlarında Riyad üzerinde baskı aracı olarak kullanmayacağı, araçsallaştırmayacağı teminatını vermiş oldu. Suudi Arabistan idaresi için Türkiye’nin Kaşıkçı davasını kapatması, sembolik olmaktan hayli öte, adeta bir zafer. Zira Türkiye, bu kararla, Suudi Arabistan’a “biz bu bahiste galip gelen taraf olamayacağımızı anladık, size gereksinimimiz var, bu niçinle karşılıklı ekonomik ve güvenlik çıkarlarına dayanan pragmatik münasebetlere dönelim” bildirisini vermiş oldu. Riyad da bu sayede bölgede marjinalleşmesine yol açan bu mevzunun kapandığını ilan etmiş, hem Türkiye’ye birebir vakitte tüm dünyaya “kimse içişlerimize karışmasın” bildirisini vermiş oldu.
Erdoğan’ın Suudi Arabistan ile olağanlaşma ismine attığı bu adım, neyin habercisi? Farklı bir periyoda, yeni bir dönüm noktasına mı tanıklık ediyoruz?
Evet. Aslında bu gelişmeler bölgede otoriterleşmenin yükselişini simgeliyor. Kaşıkçı cinayeti evrakının Türk makamları tarafınca Suudi makamlara devredilmesi, bize bölgedeki otoriter idarelerin güçlerini koruma edebilmek ismine safları sıkılaştırdıklarını da gösteriyor. Kendi güçlerini, idarelerini koruma edebilmek ismine, daha yakın bir dayanışma ortasında olmaları gerektiğini, rakip aktörlere, ortak düşman olarak gördükleri aktörlere karşı birleşmeleri gerektiğini düşünüyorlar. Aslında bu, Suudi Arabistan ve Veliaht Prensi Muhammed bin Selman tarafınca son bir kaç yıldır izlenen bir siyaset. Yalnızca Türkiye ile değil, kendi komşu ülkeleriyle de bu yolda ilerledi… Bir yıl evvel Katar ile diplomatik ilgilerin bir daha tesis edildiği “El Ula” deklarasyonu da bunu temsil ediyor. Zira Suudi Arabistan, ABD’yi artık muteber bir ortak olarak görmüyor, bu niçinle kendine öbür partnerler arıyor ve çok alışılmış ki Erdoğan, Suudi Arabistan’ın beklentilerine cevap verebilecek bir partner olabilir. İran’ın bölgedeki nüfuzuna karşı, Ortadoğu’da radikalleşme ve aşırıcılığa karşı, Türkiye bir karşı istikrar oluşturabilir.
Bu olağanlaşma sürecinde, otoriter idarelerin iktidarlarını sürdürme, bu hedefle dayanışma içine girmesinin belirleyici olduğuna işaret ediyorsunuz. halbuki Türkiye ile Suudi Arabistan içinde ideolojik açıdan farklılıklar, dış siyasette rekabet, farklı çıkarlar ve evvelar de kelam konusu…. Tespitinizi biraz açar mısınız?
Bölgedeki başkanlar, güvenlik hususları, ekonomik meseleler gibi farklı niçinlerden dolayı siyasi idarelerinin geleceği konusunda, kendi güvenlikleri konusunda tasa duyuyorlar. Üzerlerinde artan baskı o kadar büyük ki, birbirleriyle pragmatik, taktiksel ittifaklar oluşturmak haricinde diğer bir seçenek görmüyorlar. Bu da ideolojik farklılıkların bir kenara bırakılmasına, pragmatizme dayanan bir yakınlaşmaya, yeni bir ittifak modeline yönelmelerine yol açıyor. Suudi Arabistan-Türkiye yakınlaşması bunun en bariz örneği. Ayrıyeten bölgedeki otoriter idareler, son bir kaç yıldır şunu fark ettiler: Artık ABD, bu rejimlerin güvenlik şemsiyesi olarak bölgede varlık göstermek istemiyor, bölgedeki varlığını azalttı. Batı dünyasının Ukrayna ve Rusya’ya odaklandığı, Çin ve Rusya’nın global aktörler olarak Körfez ülkeleri ve genel olarak bölge için değerinin arttığı bu fazlaca kutuplu dünyada, bölgedeki otoriter idareler, siyasi olarak ayakta kalabilmek, idarelerini, güçlerini koruma edebilmek için bir daha işbirliği yapmak zorunda olduklarını fark ettiler.
Ortaya koyduğunuz bu çerçeve, bu ülkelerde demokrasi, insan hakları ve özgürlükler konusunda hayli karamsar bir periyoda işaret ediyor…
Ne yazık ki o denli. Otoriter idarelerin oluşturmakta oldukları ittifak çok natürel ki muhalefete, insan hakları savunucularına, gazetecilere şu bildirisi veriyor: Otoriter önderler günün sonunda işbirliği yapar, her türlü muhalefeti bastırır, bulundukları yerde onları bulur… Kaşıkçı cinayeti, ne yazık ki acımasız ve yabanî bir biçimde bu gücün gösterildiği dehşet verici bir örnek… Tıpkı şeyin yenidenlanabileceğini düşünmüyorum. Lakin istihbarat örgütlerinin işbirliğine gittiği, bölge ülkelerinde toplumsal baskıların arttığı, gözetlemelerin yapıldığı, otoriterleşmenin farklı bir evresine geçileceğini, yeni bir baskı devriyle karşı karşıya olacağımızı düşünüyorum. Bölge başkanları siyasi güçlerini konsolide etmekten çekinmeyecek. Batı’da ise, bilhassa de Ukrayna krizi niçiniyle, bu telaş verici gelişmelerin üzerine gidecek bir irade yok.
Türkiye’nin Suudi Arabistan ile münasebetleri olağanlaştırma arayışında, iktisatta yaşanan ağır problemlerin, güç fiyatlarındaki rekor artışın da tesirli olduğu belirtiliyor. Türkiye’de seçimler yakınlaşıyor, sizce Erdoğan yurt haricinden kaynak sağlama arayışında Riyad’dan kendisine takviye bulabilir mi?
Suudi Arabistan partner olarak gördüğü ülkelere mali kaynak sağlıyor. Bunu Mısır, Sudan konusunda, son olarak da tansiyonlar daha sonrasında Lübnan’da gördük. Lakin yalnızca mali takviye ya da yardımlar değil, yatırımlar da kelam konusu. Veliaht Prensi Muhammed Bin Selman tarafınca yönetilen Suudi Arabistan Kamu Yatırım Fonu’nun aktivitelerine baktığınızda, bunun Suudi Arabistan’ın yurtdışı yatırımlarının ana kaynağı olduğunu görürsünüz. Bu bununla birlikte rejimin gücünü koruma etme ve öteki ülkeler üzerinde tesirde bulunmanın aracı. Suudi Arabistan, petrolün ötesinde ekonomik yatırımlarını çeşitlendirme arayışında ve Türkiye epey alımlı bir pazar. Türkiye onlar için aslında ekonomik açıdan yatırım yapmanın epeyce mantıklı olduğu bir partner…
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Ramazan Bayramı’nda Suudi Arabistan’ı ziyaret edeceği, hatta bayram namazını Mekke’de Kral Selman ve Veliaht Prens Muhammed bin Selman ile bir arada kılacakları haberlere yansıdı. Bu çabucak hemen resmen doğrulanmadı, lakin şayet gerçekleşirse, bunun sembolik kıymetini size bakılırsa nedir? Nasıl bir bildiri verilmek isteniyor olabilir?
Bu, her iki taraf için de kendi kamuoylarında prestijlerini müdafaayı sağlayacak ülkü bir tahlil üzere görünüyor. Zira dini bir boyutu da bulunan bu atılım, her iki taraf için de, geçmişteki tansiyonların andından ziyaretin kamuoylarında kabul görmesini kolaylaştırıyor. Bu hem de, bölgenin “emsalsiz önder ülkesi” olduğunu göstermek isteyen, bu rolü bir daha inşa etmek isteyen Suudi Arabistan’ın elini de güçlendiriyor.